CARTIER, Jacques (1491-1557)
Fransız, denizci. Kuzey Amerika kıyılarını araştırmış ve bu topraklara Kanada adını vermiştir.
1491’de Bretanya’daki St. Malo’da doğdu, 1 Eylül 1557’de aynı yerde öldü. Fransa Kralı I.François, 1534’te altm, baharat ya da Asya’ya bir geçit bulma umuduyla, Kuzey Amerika topraklarım araştırmak üzere bir gezi düzenlemeye karar verdi. Bu seferin komutanlığına Cartier getirildi.
Cartier, 20 Nisan 1534’te iki gemi ve 61 denizciyle St. Malo’dan yola çıktı. 20 günde, daha önce John Cabot tarafından bulunmuş olan New-foundland’e ulaştı. St. Lawrence Körfezi’negirdi, Anti-costi adasında araştırma yaptıktan sonra Gaspe yarımadasında karaya çıktı. Kötü hava şartları nedeniyle St. Lawrence nehrinin girişini yitirdi, iki Kızılderiliyle Eylül 1534’te St. Malo’ya döndü.
Kral I.François, ertesi yıl yeni bir sefer hazırlanmasını istedi. Bu kez üç gemi ve 110 denizciyle yola çıkan Cartier, iki Kızılderili’nin rehberliğinde St. Lavvrence nehrinden içeri doğru yol almaya başladı. Sonunda Iroquois Kızılderilileri’nin köyü Stadacona’ ya (bugünkü Quebec) ulaştılar. Cartier Hochelaga (bugünkü Montreal) köyüne vardığında köyün çok yüksek bir dağın yamacında kurulduğunu görerek bu dağa “Mont Real” (Gerçek Dağ) adını verdi. Bu topraklara verdiği “Kanada” adı ise bölgedeki Kızılderililerim dilinde “köy” anlamına geliyordu.
Cartier, 1535-1536 kışını Stadacona’da geçirdi. Çetin geçen kış onları çok etkiledi. Ayrıca gemiciler arasında başlayan iskorbüt, 25 kişinin ölümüne neden oldu. Mayıs’ta, Fransa’ya döndü.
Avrupa’daki savaş, I. Fronçois’nin 1541’e değin yeni bir sefer hazırlatmasını önledi. Ancak bu kez seferin komutası Jean François de la Rocque de Roberval’e verildi. Cartier onun emri altındaydı.
Cartier daha önce yola çıkarak 23 Ağustos’ta Stadacona’ya vardı. Silahların gelmesini bekleyen Roberval, bir yıl görünmedi. Cartier ve adamları Stadacona yakınlarında kışı geçirdi. Yapılan araştırmalarda altm ve elmas olduğu sanılan bol miktarda maden bulundu. Bahar gelince Cartier, iRoberval’in gelişini beklemeden, Fransa’ya gitmek üzere yola çıktı. Newfoundland yakınlarında Roberval’in gemileriyle karşılaşan Cartier Stadacona’ya geri dönme emrini aldı. Buna karşın gece karanlığından yararlanarak kaçtı ve Fransa’ya gitti. Altın ve elmas sandığı madenlerin değersiz olduğu anlaşıldı.
Bu gezilerin sonuçları Fransa’da düş kırıklığı yaratmıştır. Bu nedenle, sonraki 50 yıl boyunca yeni topraklar keşfetme amacıyla hiçbir gezi yapılmadı.
• KAYNAKLAR: H.P. Biggar, The Voyages of Jacques Cartier, 1924; J.B. Brebner, The Explorers of North America, 1492-1806, 1933; M. Trudel, Hısfoire de la Nouvelle-France: Les vaines tentatives 1524-1603, 1963.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi