CARPEAUX, Jean-Baptiste (1827-1875)
Fransız, heykelci ve gravürcü. Romantizm’i ve Gerçekçilik’i (Realizm) birleştiren üslubuyla 19. yy heykelciliğinde özgün bir anlayış geliştirmiştir.
15 Mayıs 1827’de Fransa’da Valenciennes’de doğdu, 11 Ekim 1875’teCourbevale’deöldü. 1842’de dönemin en büyük romantik heykelcilerinden François Rude’un, daha sonra da heykelci François-Joseph riaret’nin yanında çalıştı. 1854’te Hector adlı yapıtıyla Ecole des Beaux-Arts’ın Roma Odülü’nü kazanarak P,oma’ya gitti. Orada yaptığı Ugolino ve Çocukları sıdlı yapıtıyla büyük bir ün kazandı. Paris’e döndükten sonra III. Napoleon’un kuzenlerinden Prenses Mathilda’dan destek gördü. Muhafazakârların karşı çıkmasına karşın Louvre Sarayı’nm Pavillon de Flöre bölümünün süslenmesiyle görevlendirildi.
Carpeaux’nun İtalya’dayken yaptığı Napolili Balıkçı Çocuk heykeli, ustası Rude’un aynı konulu yapıtını anımsatır. Ancak bu yapıt Rude’un romantizmine oranla Rokoko’nun ölçülerine daha yakın bir incelik ve çizgisel bir kıvraklık içerir.
Carpeaux’nun üslubunun biçimlenmesinde Michelangelo’ya karşı duyduğu hayranlığın payı büyüktür. 1857-1861 arasında, Michelangelo’nun Son Yargı’sından ve Dante’nin ilahi Komedya’sının Cehennem bölümünden etkilenerek gerçekleştirdiği Ugolino ve Çocukları, dramatik ve romantik havasıyla, onun neşe ve yaşam sevinci dolu yapıtlarının dışında kalan bir örnektir. Carpeaux heykellerini çoğunlukla yontarak değil, çamurla biçimlendirerek oluşturmuştur. Ancak onun bu eğiliminden gelen biçimsel özellikler, taşı yontarak yaptığı Ugolino ve Çocukla-n’na da yansımıştır. Acı içinde kıvranan insan gövdelerini birbiri içine sıkıştırırken, kütleleri mekân içindeki yönelişlere göre gereğinden çok eğip bükmek zorunda kalmıştır. Orta Çağ’ı çağrıştıran teması ve aşırı duygusal abartmalarla yüklü biçimi ile Ugolino ve Çocukları, İtalya’da kazandığı başarıyı Fransa’da elde edememiş, “kurallara uymayan bir yapıt” olarak nitelendirilmiştir.
Dönemin akademik anlayışına ters düşen Carpeaux’nun 18. yy kökenli heykel ve süslemeleri, döneminin mimarlığıyla da kolayca bağdaştırılamaz. Bu yüzden Paris’te Tuileries Bahçeleri’ndeki Pavillon de Flöre için yaptığı canlı ve dirimsellik duygusuyla dolu kabartmalar, içinde yer aldıkları mimarlık ortamıyla uyuşmazlar. Bu yapıtın Fransız heykelci Clodion’u (1738-1814) çağrıştıran rokoko nitelikli imgeleri, Michelangelo’dan kaynaklanan contraposto (birbirine karşıt biçimsel hareketler) etkileri ile büyük bir zenginlik kazanır.
Paris Operası’nın ön yüzünü süsleyen Dans adlı grup heykeli Carpeaux’nun başyapıtıdır. Akademik çevrelerde büyük tepki uyandıran bu heykel, kolay kavranabilir biçimsel simetrisi ve figürlerinin uyumlu hareketleri ile eşine az rastlanır bir anlatım gücü taşır.
Carpeaux 19. yy’ın en büyük portrecilerinden biridir. Kral ailesi üyelerinin ve dönemin ünlü kişilerinin portrelerinde barok ve rokoko portre geleneğini izlemiştir. Özellikle kadın portrelerinde etkili ve çarpıcı bir Gerçekçilik (Realizm) düzeyi tutturmuş, bu nitelikleri ile 19. yy’ın büyük heykelcisi Rodin’in öncüsü olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Hector, 1854; Napolili Balıkçı Çocuk, 1858, Louvre, Paris; Ugolino ve Çocukları, 1860, Louvre, Paris; Dünya’mn Dört Parçası, 1867-1872, ,Luxembourg Bahçesi, Paris; Dans, 1869, Louvre, Paris.
• KAYNAKLAR: A.M. de Ponciıeville, Carpeaux, 1925; E. Sarradin, Carpeaux, 1928; P. Vitry, Carpeaux, 1912.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi