COLBERT, Jean Baptiste (1619-1683)
Fransız devlet adamı. Merkantilizm’ in Fransa’daki en önemli temsilcisidir.
29 Ağustos İ619’da Reims’de doğdu, 6 Eylül 1683’te Paris’te öldü. Varlıklı, sanayici bir aileden geliyordu. 1650’de Fransız monarşisinin hizmetine girdi. 1651 ’de XIV. Louis’in başbakanı Kardinal Mazarin’in kişisel yardımcısı oldu. Mazarin’in kısa zamanda gözüne girdi ve vasiyetnamesindeki tavsiyesi sonucu 1661’de kralın güvenini kazandı. Maliye Bakanı Fouquet’nin yolsuzluk nedeniyle hapsedilmesinden sonra, yeni kurulan mali kurulun mutlak hakimi oldu. Birkaç yıl içinde devlet yapım işlerinin, ticaretin sorumluluğunu ve krallık sarayı, donanma ve ticaret filosunun yönetimini üstlendi. 1665’te genel kontrolör oldu. En ciddi rakibi Bakan Louvois idi. Kralın güvenini kazanmak amacıyla birbirlerine karşı entrikalara giriştiler. 1679’dan sonra Louvois üstünlüğü eline geçirdi ise de, Colbert ölümüne dek ı olağanüstü gücünü korudu.
15. yy’da başlayan denizaşırı keşiflerin ardından yükselen sömürgecilik hareketleri ile birlikte, Amerika ve Uzak Doğu’nun zenginlikleri Avrupa’ya akmaya başlamıştı. Bu özellikle bazı Avrupa ülkelerinde lüks tüketim talebini kamçılıyordu. Yapım işlerinden döşemeciliğe, giyimden yiyeceğe kadar her aianda görülen lüks tüketim yüzünden, ülkelerin ellerinde biriken servetler ithalat ödemeleriyle kaybediliyordu. Değerli madenleri ülke içinde tutmak ve sanayi sermayesine dönüştürmek amacıyla. Batı Avrupa’da, 16. yy’ın başından 18. yy’ın ortalarına değin korumacı iktisat politikaları uygulandı. Merkantilizm adı verilen bu politikalarla, servet akışının yönü değiştirilmeye, dışalımın sınırlandırılarak dışsatımın artırılmasıyla, dış ticarette bir “fazla” yaratılmaca çalışıldı. Merkantilizm ticari sermaye birikimini hızlandırarak, 19. yv’ın sanayi çağının doğuşunu hazırladı.
Fransa’da ilk merkancilist uygulamalar 16. yv’da Kral IV. Henri döneminde başladı. Bu dönemde ipek, saten, kadife gibi lüks tüketim malları üreten krallık imalathaneleri kurularak ülke dışına değerli maden akışı durdurulmak istendi. Kralın bu girişiminde işsiz güçsüz halktan ürkmesi de rol oynuyordu. 1603 Fermam’nda, IV. Henri bu kesimin günlük “aşını” sağlamak için değil, “krallığın işsizliğin doğurduğu onca kötülükten temizlenmesi için sanayi tezgâhlarının kurulması gerektiğini” söylüyordu. Bu amaçla kurulan krallık imalathanelerinin altın çağı, 17. yy’da XIV. Louis döneminde başladı.
Merkantilizmin Fransa’daki en büyük temsilcisi Colbert’dır. Fransız Merkantilizmi’ne Colbertizm de denir. Colbert yalnızca krallık imalathaneleri sistemi ile değil, sanayi düzenlemeleri ve gümrük koruyuculuğu ile de tanınmıştır. Colbert, 1663’te XIV. Louis’ nin başbakanı Mazarin’e sunduğu muhtırada: “Lüks tüketim dahil tüm sanayileri düzenlemek, kurmak, gümrüklerde koruyucu sistemi yaratmak, üreticileri ve tüccarları loncalar halinde örgütlemek, halkı bezdiren mali yükleri hafifletmek, Fransa’da ürünlerin su yolu ile ulaşımını sağlamak, ticari donanmayı korumak için askeri donanmayı geliştirmek” gerektiğini söylüyordu. Bu aniamda Colbertizm, aşırı koruyuculuk değil, sanayi, maliye, ticaret, denizcilik ve sömürgeleri kapsayan, büyük çaplı bir ekonomik plandı.
Fransa’daki Colbert ile gelişen sanayileşme hareketi, buharlı makine çağma gelene dek, büyük sanayinin ülkede yavaş yavaş yerleşmesini sağladı. Bu nedenle Colbert “Fransız büyük sanayiinin babası” sayılır.
1661-1672 arası Colbert’in en başarılı yılları oldu. 1665’te genel kontrolörlüğe getirilen Colbert vergi reformuna yöneldi ve ülkenin en büyük tarım vergisi olan “taiile”dc dahil olmak üzere tüm vergileri daha adil ve etkin hale getirmeye çalıştı. Krallık imalathanelerinin kurulması için gerekli olan mali olanakları yarattı. Colbert’den önceki dönemde kurulmuş olan 68 krallık imalathanesinin sayısı,Colbert’ in ölümüne dek geçen zamanda 113’e çıktı.
Başlıcaları halı, dokuma, dantel, ayna, makine işi ipek örgü ve çorap, maden, kimya sanayilerinde kurulan imalathaneler son derece pahalı kuruluşlardı.
Devlet, lüks tüketim mallan üreten bu sanayileri teşvik etti, mali kolaylıklar sağladı. Örneğin, 1664-1683 arasında devlet, sadece dokuma sanayine beş buçuk milyon frank harcadı. Colbert, 1664’te Beau-vois krallık hah dokuma fabrikasını kurduğu zaman, yönetici Louis Hinard’a,başka ayrıcalıkların yanı sıra 30 yıl süreyle “manzara ve insan desenli halı dokuma” tekeli,gümrük vergilerinden,başka vergilerden, ayakbastı parasından bağışıklık tanımakla kalmıyor, ayrıca arsa ve yapım giderlerinin 2/3’ünü karşılıyor, ayrıca 6 yıl süre ile faizsiz 30.000 gümüş frank, yanında çalıştıracağı her yabancı işçi için Z0 franklık bir prim her Fransız işçi için yıllık 30 franklık prim de veriyordu.
Merkantilizm döneminde yaşamış en önemli merkantilist iktisat politikacılarından biri olan Colbert, Fransa’nın sanayi gücünü artırma uğraşını dış ticarette korumacılık uygulamalarıyla pekiştirdi. Dışsatımı teşvik etti, özellikle lüks malların dışalımını kısıtladı, dışalıma gümrükler koydu. Bu önlemlerle Fransa’nın dış ticaret fazlasını ve uluslararası ticaretteki payını artırmaca çalıştı. Colbert aynı dönemde, Hollanda ve Ingiltere’nin dış ticaretteki egemenliğini kırmak ve Uzakdoğu, Amerika ticaretinde bu ülkelerle rekabet etmek üzere krallık ticaret şirketleri kurdu. Bu şirketlerin hemen hemen hepsi başarısızlığa uğradıysa da Colbert, Avrupa’nın en güçlü donanmalarından birini ve güçlü bir ticaret filosu kurmayı başardı. Böylece, Kanada, Uzakdoğu ve Batı Flindis-tan’ı içeren denizaşırı Fransız Imparatorluğu’nun temellerini attı.Fransız ticaret ve! sanayiinin bir yüzyıl sonraki büyük atılımı, önemli ölçüde bu çabalardan kaynaklandı.
Colbert’in merkantilist sanayileşme politikası döneminde tarımsal üretim geriledi. 1660-1715 arasında kırsal nüfusun % 20 oranında, tarımsal üretimin % 30 oranında azaldığı tahmin edilmektedir. Köylüler ve kiracı çiftçiler ağır bir vergi yükü altındaydı. Orta derecede verimli topraklar üzerinde bile toprak vergisi yükü tarım gelirinin % 80’ ine ulaşmaktaydı. Yollarda angaryaya koşuian köylüler, ayrıca kiliseye ve feodal lordlara vergi ödemek zorundaydı.
Colbert, bakanlığı döneminde, Fransa’nın kültürel ve sanatsal yaşamına da müdahalelerde bulundu. Çıkardığı bir dizi yönetmelik, sonradan Napoleon’un yasal sisteminin özünü oluşturdu. Colbert, XIV. Louis’nin yapım programım da hazırladı. Colbert’in önemli bir özelliği de yönetmelik tutkusuydu. Sanayi ve dışsatımdaki ilerlemeleri hızlandırmak için yayımladığı, kesin ve buyurucu hükümler taşıyan yönetmelikleriyle, sahtekârlığa, ihmalciliğe ve bilgisizliğe karşı iyi üretim sağlamanın ve ürünleri standartlaştırmanın yollarını aradı. Colbert, yönetmeliklerinin uygulanmasını sağlamak üzere bugünkü “iş müfettişleri”ne benzeyen “genel imalathane memurlukları” kurdu. 1650 sonrasında kurduğu ticaret odaları daha sonraki ticaret meclisine temel oldu.
Colbert’in uygulamaları ve öğretisi uzun yıllar gücünü ve etkinliğini korudu. Ekonomiye getirdiği kayıtlar ancak Fransız Devrimi ile, bazıları da 19. yy’ın sonlarında ortadan kalktı.
• KAYNAKLAR: C.W. Cole, Colbert and a Century of French Merchantilism, 2 cilt, 1939; P. Clement, Lettres, instructions et memoires de Colbert, 7 cilt, 1861; P. Clement, Histoire de la vie et de l’administration de Colbert, 1846; P. Clement, Histoire de Colbert, 2 cilt, 1892; C.J, Gignoux, Monsieur Colbert, 1942; G. Mongre-dien, Colbert 1619-1683, 1963; A. Neymarck, Colbert et son temps, 2 cilt, 1877.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi