CHAMPOLLION, Jean François (1790-1832)
Fransız, arkeolog. Mısır hiyeroglif yazısını çözmüş, Mısır dili ve kültürü üstüne önemli çalışmalar yapmıştır.
23 Aralık 1790’da Güneydoğu Fransa’da Lot bölgesindeki Figeac kasabasında doğdu, 4 Mart 1832’de Paris’te öldü. Kardeşi Jacques Joseph Cham-pollion da arkeologdu. Jean François 13 yaşında Doğu dilleri üstüne çalışmaya başladı, 16 yaşındayken Grenobie Akademisi’nde Mısırlı Hıristiyanlar’m dili olan Koptça’nm eski Mısır dili olduğunu kanıtlamaya çalışan bir bildiri sundu. Daha sonra Paris’te Doğu Dilleri Okulu’nda eğitimini sürdürdü. 1812-1815 ve 1818-1821 arasında Grenobie Üniversitesi’nde tarih profesörlüğü yaptı. 1824’te müze ve özel koleksiyonları görmek için İtalya’ya gitti. 1826’da Louvre Müzesi Mısır Bölümü müdürü oldu. 1828’de Mısır’a bir araştırma gezisine çıkan gruba başkanlık yaptı. 1831’de College de France’ta kendisi için kurulan Mısır Bilimi Kürsüsü’ne profesör oldu. Ölümünden sonra yapıtlarının yayımlanmasını ağabeyi Jacques sağlamıştır.
Jean François 1820’lerde Rozetta taşındaki hiyeroglif yazıtı çözerek eski Mısır tarihinin belgelerinin anlaşılmasını sağlamıştır. Mısır yazısının fonetik işaretlerden oluştuğunu ilk kez Ingiliz arkeolog Thomas Young (1773-1829) belirlemişse de çözümünü yapamamıştı. Champollıon 1822’de Young’ın hazırlamış olduğu işaretler listesini düzelterek genişletmiştir. Çalışmalarında Mısır hiyerogliflerini sınıflandırarak bir listesini yapmış, gramer sistemini açıklamış ve daha sonraki Mısır bilimcilerinin temel aldığı genel bir çözümleme getirmiştir. Hiyeroglif yazı kurallarının, kullanıldığı dönem boyunca, hemen hemen hiç değişmediğini ortaya koymuştur. Onun bu katkısında Kopt dilini çok iyi bilmesinin önemli bir etkisi olmuştur.
Champollion Rozetta taşındaki yazıtları incelerken Kopt dilinin yardımıyla bir çok Mısırca sözcüğün Koptça karşılıklarını okuyabilmiş, yine bir çok hece işaretinin fonetik değerini bulmuştur. Yunanca metinlerden bildiği anlamların resimsel özelliklerini doğru olarak ortaya koymuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Precis du systeme bieroglypbique des anciensEgyptiens,t\S24, (“EskiMışırhlar’ın Hiyerogliflerinin Elkitabı”); Lettres ecrites d’Egypte, et de Nubie, 1833, (“Mısır ve Nubya Mektupları”); GrammaireEgypti-enne, (ö.s.), 1833-1841,(“Mısır Dili Grameri”)\Dictionnaire Egyptien en ecriture hieroglyphique, 1841-1843, (“Hiyeroglif Yazısıyla Mısırca Sözlük”); Monuments de d’Egypte et de la Nubie, 4 cilt, 1835-1845, (“Mısır ve Nubya Anıtları”).
• KAYNAKLAR: G.Aime, Les Deux Cbampollion, 1887; M.Pourpoint, Le roman d’une decouverte Cbampollion et VenigmeEgyptienne,\9G3; D.Sorokine, Cbampollion et les secrets d’Egypte, 1967.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi