CANBULAT, Kemalb(1919-1977)
Lübnanlı siyaset adamı. İlerici Sosyalist Parti’nin kurucusudur.
Lübnanlı Dürzîler’in en güçlü ailesi olan Canbulatî soyundandır. Paris’teki Sorbonne Üniversitesi ile Beyrut’taki Cizvit Üniversitesi’nde öğrenim gördü. 1947 genel seçimlerinde Marunîler’in siyasi önderlerinden Kamil Şamun’la ittifak yaparak Şuf bölgesinden milletvekili seçildi. 1949’da İlerici Sosyalist Parti’ nin kurulmasında önemli katkısı oldu ve partinin genel başkanlığına seçildi. Temel olarak Dürzîler’e dayanan parti, Hıristiyanlar’ı, Sünnîler’i ve Şiîler’i de içinde barındırıyordu ve siyasi anlamda sosyalizmden yanaydı.
1949’da anayasada yapılan geçici bir değişiklikle Lübnan’ın ilk devlet başkanı Bişara el-Huri’nin görev süresi bir dönem daha uzatıldı. Ama kısa bir süre sonra yakınlarına ayrıcalıklı davrandığı gerekçesiyle Marunîler’in önderlerinden Kamil Şamun ve Ray-mond Edde’nin başı çektiği bir muhalefet başladı. Kemal Canbulat’ın da muhalefet hareketini desteklemesi sonucu Bişara el-Huri 1952’de istifa etti ve Şamun devlet başkanı seçildi. Şamun iktidara geldikten sonra seçilmesine katkıda bulunmuş olan İlerici Sosyalist Parti’ye ve Canbulat’a karşı düşmanca bir tavır aldı ve kısa bir süre içinde ittifak dağıldı. 1957’de yapılan genel seçimlerde Canbulat, Dürzîler’in desteğine karşın seçilemeyerek meclisteki yerini yitirdi. Şamun’un devlet başkanlığı döneminde Mısır’da Na-sır’ın siyasi etkinliği artmaktaydı.
Nasır 1956’da devlet başkanı seçildikten kısa bir süre sonra Süveyş savaşı patlak verdi. Şamun’un izlediği batı yanlısı siyaset ve Süveyş savaşında Arap dünyası yanında yer almaması Nasır’la ilişkilerinin gerginleşmesine yol açtı. Nasır’ın siyasetini destekleyen Dürzîler ve Müslümanlar Şamun’a karşı muhalefete başladılar. Yaygın muhalefet 1958’de Kemal Canbulat’la birlikte Müslüman siyaset adamları Saib Salam ve Raşid Kerami’nin önderlik ettiği bir ayaklanmaya dönüştü.
Huzursuzluklar, Temmuz 1958’de ABD donanmasının Lübnan’a çıkartma yapmasının ardından, Eylül 1958’de güçlü Dürzî önderlerinden ordu komutanı Fuad Şihab’m devlet başkanı seçilmesiyle son buldu. Şihab’ın 1964’e dek süren devlet başkanlığı sırasında izlediği dengeli siyaset sonucu Lübnan’da iç istikrar sağlandı. 1964-1969 arası Charles Helou’nun devlet başkanlığı dönemi ise İsrail’le Arap ülkelerinin çelişkilerinin keskinleştiği ve Güney Lübnan’da yerleşen Filistinli gerillalarla İsrail birlikleri arasında silahlı çatışmaların hız kazandığı bir dönem oldu. Canbulat, Filistinli gerillalara eylemlerinde sınırsız özgürlük tanınmasından yanaydı. Bu nedenle gerillaların eylemlerinin sınırlandırılmasından yana olan Falanjist Parti ile İlerici Sosyalist Parti arasında gün geçtikçe derinleşen görüş ayrılıkları başladı.
İlerici Sosyalist Parti, 1969’da Süleyman Franji-ye’nin devlet başkanı seçilmesinden iki yıl sonra yapılan genel seçimlere, Baas Sosyalistleri, Komünistler ve diğer küçük Arap milliyetçisi, radikal partilerin oluşturduğu Ulusal Hareket adlı cephe içinde katıldı. Ulusal Hareket’in sözcüsü olan Canbulat, seçimlerden sonra mecliste oluşan radikal muhalefetin de temsilciliğini üstlendi.
Şubat 1973’te Israilliler’in üç Filistinli gerilla önderini öldürmelerinden sonra Lübnan’da uzun süreli bir hükümet bunalımı doğdu. Bunalıma çözüm olarak Aralık 1974’te Raşid el-Sulh başkanlığında kurulan koalisyon hükümetinde İlerici Sosyalist Parti’nin yanısıra Falanjist Parti de yer aldı. Ama Falanjistlerde Filistinli gerillalar arasında silahlı çatışmaların gittikçe artması nedeniyle hükümet uzun süre görev başında kalamadı. Kemal Canbulat Falanjist Parti’nin Arap dünyası içinde yalnız bırakılmasını ve Lübnan’da kurulacak hükümetlerde yer almamasını istedi. Mayıs 1975’te Raşid el-Sulh hükümetinin dağılmasının ardından yeni bir hükümet bunalımı yaşandı ve Filistinlilerde Falanjist Parti arasındaki mücadele kısa süre içinde Müslümanlar’la Hıristiyan-lar arasında bir iç savaşa dönüştü.
Canbulat, Lübnan’da düzenin yeniden sağlanabilmesi için kurulacak hükümetin yapmasını gerekli gördüğü bir dizi öneri hazırladı. Bunların arasında yürütme erkinin çeşitli düzeylerinde yetki ve önceliklerin yeniden saptanması yönünde bir anayasa değişikliği yapılması, seçim yasasının değiştirilmesi, ordunun yeniden örgütlenmesi, uyrukluk konusundaki sınırlamaların kalkması yer alıyordu.
Süleyman Franjiye de Aralık 1975’te iç sorunlara bir çözüm bulunması amacıyla tüm dini ve siyasi önderleri genel bir konferansa çağırdı. Lübnan’da düzenin sağlanması yolunda gerekli ilk adımın Franji-ye’nin çekilmesi olduğunu düşünen Canbulat ve Müslüman önderler, konferans önerisini reddettiler. Franjiye, Nisan 1976’da Müslüman subayların gerçekleştirdiği bir darbeyle görevinden uzaklaştırıldı. Bu olay üzerine Lübnan’a giren Suriye ordusu, Elias Sarkis’in devlet başkanı seçilmesi yönünde ağırlığını koydu. 1976 yılı sonunda Arap Birliği’nin de katkısıyla ateşkesin sağlanması yolunda önemli adımlar atıldı. Ancak 16 Mart 1977’de Kemal Canbulat’în Beyrut yakınlarında pusuya düşürülerek öldürülmesi iç savaşın yeniden şiddetlenmesine yol açtı.
Kemal Canbulat’ın öldürülmesinden sonra parti başkanlığını oğlu Velid Canbulat üstlendi.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi