CARNOT, Lazare (1753-1823)
Fransız asker ve devlet adamı. 9 Thermidor Darbesi’ne katılmış, Di-rektuvar Dönemi’nde önemli görevler yapmıştır.
Lazare Nicolas Marguerite Carnot, 13 Mayıs 1753’te Fransa’da Bourgogne bölgesinde Nolay’da doğdu, 2 Ağustos 1823’te bugün DAC sınırları içinde yer alan Magdeburg’da öldü. Babası hem avukatlık hem de yörenin noterliğini yapıyordu. College d’Autun’da okudu. Paris’te topçuluk ve mühendislik alanında eğitim gördükten sonra, 1771’de Ecole de Mezieres’e girdi. Okulu bitirdikten sonra teğmen olarak orduya katıldı. Çeşitli edebi topluluklarda yer aldı. Askeri mühendis Sebastian Le Prestre de Vau-ban’a yazdığı “Eloge de Vauban” adlı methiyesiyle tanındı. 1787’de yöneticiliğini Robespierre’in yaptığı Arras Akademisi’ne üye seçildi.
1789 Fransız Devrimi’nden iki yıl sonra Pas-de-Calais’den Yasama Meclisi’ne seçildi. Eylül 1792’de Konvansiyon Meclisi’nde Pas-de-Calais temsilcisi oldu ve Ispanya’dan gelecek olası bir saldırıya karşı orduyu örgütlemek için Bayonne’a gönderildi. Ocak 1793’ten sonra Paris’te bulunmadığı için Kral XVI. Louis’nin yargılanmasında bulunmadı ancak karara katılarak kralın idamı için oy kullandı.
Savaş Komitesi üyesi olarak Genel Savunma Komitesi’ne atandı. Bu görevdeyken çeşitli raporlar hazırladı. Bunlardan biri sonucunda Meclis, 82 milletvekilini geniş yetkilerle taşra illerine yollamış, Fransız Devrimi bakımından şüpheli görülen kişilere karşı önlem almakla görevlendirmişti. Carnot da bu dönemde Nord ve Pas-de-Calais’ye gönderildi. Mart 1793’te Kuzey Ordusu’nun başına getirildi, askeri harekâtlarda, ve komuta etmedeki başarısıyla dikkati çekti. Ordunun yeniden örgütlenmesini ve birliğini sağladı. İngiltere, Hollanda, Avusturya, Prusya, İspanya, Sardunya, Portekiz ve Napoli Krallığı’nm oluşturduğu I. Koalisyon’un Furnes saldırısını erlerle birlikte savaşarak püskürttü.
Konvansiyon Meclisi, 14 Ağustos 1793’te Carnot’yu Kamu Esenliği Komitesi’ne üye olarak atadı. Kısa bir süre sonra yeniden Kuzey Ordusu komutanlığım üstlendi. 16 Ekim 1793’te I. Koalisyon’a karşı Wattignies Savaşı’na ve Maubeuge kuşatmasına katıldı. Kamu Esenliği Komitesi’ndeki görevine döndü, bundan sonra çarpışmalara Paris’ten komuta etti. Komite, Carnot’nun savaş tekniğinin değiştirilmesi önerisini kabul edince, seferberlik planlarının hazırlanmasında daha büyük bir rol oynamaya başladı.
1794 Mayısı’ndan başlayarak Kamu Esenliği Komitesi içinde Carnot ile Robespierre ve Saint-Just arasında anlaşmazlık çıktı. Carnot bir muhafazakâr olarak Robespierre ve yandaşlarının eşitlikçi eğilimlerini onaylamıyordu. Bu yüzden 17 Temmuz 1794’te Robespierre’i iktidardan düşüren 9 Thermidor Darbesi’ni destekledi.
Ancak Carnot’nun etkinliği gitgide azalmaya başlamıştı. Bir süre daha ordunun yönetimini elinde bulundurduysa da Thermidor darbecilerinin sürekli saldırılarına uğradı. Tüm Kamu Esenliği Komitesi üyeleri yakalandı, ancak milletvekillerinden birinin “O zaferin hazırlayıcısıydı!” demesi üzerine kurtuldu.
1795’te Directoire’a seçildi. 18 Fructidor (4 Eylül 1797) darbesinden sonra Almanya’ya kaçtı ve Nürnberg’te yerleşti.
18 Brumaire (9 Kasım 1799) hükümet darbesiyle Napoleon Bonaparte Birinci Konsül olarak işbaşına gelince Carnot, Fransa’ya döndü, savaş bakanı olarak görev yaptı. 1802’de anayasayı tartışmak için senatonun oluşturduğu Tribunat’a seçildi, konsül rejiminin otoriter girişimlerini engellemeye çalıştı. Napoleon’ un ömür boyu konsüllüğüne, imparatorluğun yeniden kurulmasına karşı çıktı. Tribunat, 1807’de dağılınca emekliye ayrıldı ve matematikle ilgili çalışmalar yaptı.
Carnot, Fransa’nın 1813’te Rusya’ya yenilmesi üzerine yeniden göreve çağrıldı. Napoleon tarafından Anvers valiliğine atandı, imparatorluğun çöküşüne kadar bu görevi sürdürdü. Napoleon’un Elbe’ye sürülmesinden sonra XVIII. Louis’ye karşı kendini savundu. Tarihte “Yüz Gün” olarak adlandırılan ve Napoleon’un gücünü yeniden kanıtlama çabasında olduğu dönemde içişleri bakanı olarak görev yaptı. Napoleon’un Waterloo’da yenilmesinden sonra Temmuz 1815’te Fransa’dan sürüldü. Ocak 1816’da Varşova’ya, Ağustos 1816’da Magdeburg’a gitti ve orada öldü.
Üçüncü Cumhuriyet Carnot’nun anısını güçlendirdi ve onu “Zaferin Hazırlayıcısı” olarak niteledi. 10 Haziran 1899’da, torunu Sadi-Carnot küllerini Paris’teki Pantheon’a koydurttu.
• YAPITLAR (başlıca): Essai Sur les Machines en General, 1783, (“Makineler Üzerine Deneme”); Geometrie de Position, 1803, (“Durum Geometrisi”); Memoire au roi en juillet 1814, 1814, (“Krala Temmuz 1814 Bildirisi”).
• KAYNAKLAR: M. Reinhard, La Grand Carnot, 2 cilt, 1950-1952; P.F. Tissot, Memoires historiques et militaires sur Carnot, rediges d’apres ses manuscrits, sa correspon-dance inedite et ses ecrits, 1824.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi