CARDENAS, Lazaro (1895-1970)
Meksikah devlet adamı. 1934-1940 arasındaki cumhurbaşkanlığı döneminde köklü bir toprak reformu yapılmış ve yabancı petrol şirketleri kamulaştırılmıştır.
21 Mayıs 1895’te Michoacan Eyaleti’nin Juquil-pan de Juarez kasabasında doğdu, 19 Kasım 1970’te Mexıco City’de öldü. Kızılderili İspanyol melezi yoksul bir ailenin çocuğuydu. İlköğrenimini güçlükler içinde tamamladıktan sonra genç yaşta çalışmaya başladı. Bölgedeki vergi dairesinde ve yöre hapishanesinde çalıştı. 1910’da Madero önderliğinde Diaz’m anti-demokratik yönetimine karşı silahlı bir ayaklanma başladığında salıverdiği tutuklularla birlikte Ma-dero’nun güçlerine katıldı. Daha sonra Emiliano Zapata ve Pancho Villa’nın birliklerinde ve Huerta yönetimine karşı savaşan ordularda çarpıştı. Madero’ nun idam edilmesinden sonra 1917’de iktidar olan Carranza’nın ordusuna girdi ve aynı yıl yüzbaşı oldu. 1920’de henüz 25 yaşındayken, Meksika ordusunun en yüksek rütbesi olan tümgeneralliğe yükseltildi. 1928’de Michoacan valisi olan Cardenas, 1932’ye kadar bu görevde kaldı. 1930’da başkanı olduğu Meksika Ulusal Devrimci Partisi’nin (PNR), 1934 başkanlık seçimlerine girmesini sağladı. Seçimler sonunda, altı yıllığına Meksika Devlet başkanı oldu.
Meksika Devrimi
Cardenas’m yönetimini devraldığı Meksika, kargaşalık ve huzursuzlukların yıllardır toplumsal yaşama egemen olduğu bir ülke idi. 1876-1910 döneminde halk, yabancı sermayenin çıkarlarını savunan General Porfirio Diaz’ın sert ve acımasız yönetimi altında ezilmiş ve yoksullaşmıştı. Meksika nüfusunun % 75’i okuma yazma bilmiyordu, 15 milyon köylünün 10 milyonu ise topraksızdı. 1910’da Francisco Madero’ nun Diaz’ı devirmek üzere halkı silahlı ayaklanmaya çağırmasıyla başlayan, 1920’lerde göreceli olarak durulan süreç “Meksika Devrimi” olarak tanımlanmaktadır. 1913’te Madero’nun öldürülmesinden sonra daha kanlı başkaldırı ve ayaklanmaların birbirini izlediği dönemde, iktidarı önce Victoriano Huerta, sonra da 1917’de Venustiano Carranza ele geçirdi. 1917’de ilan edilen demokratik bir anayasa ile elde edilen demokratik kazanımlar yasal güvence altına alındı. 1920’de Carranza’nm öldürülmesinden sonra cumhurbaşkanı olan General Obregon, 1917 Anaya-sası’nı uygulamaya çalıştı.
1924 seçimleriyle Obregon yerini, Ellias Calles’e bıraktı. Calles, 1929’da, ülkedeki toplumsal güçlerin muhalefetini denetimi altında tutmak amacıyla, Meksika Ulusal Devrimci Partisi (PNR) adında bir parti kurdurdu. 1930’da partinin başkanlığına en güvendiği kişilerden biri olan Lazaro Cardenas’ı getirdi. Cardenas 1931’de içişleri bakanı, 1933’te harbiye ve donanma bakanı oldu. Calles’i 1934 başkanlık seçimlerine PNR’nin de katılması konusunda ikna eden Cardenas seçimlerde partinin başkan adayı oldu.
Cardenas büyük bir seçim kampanyası başlattı. Amacı iktidar olduğunda uygulayacağı, 6 yıllık iktisadi ve toplumsal dönüşüm programım halka tanıtmak ve benimsetmekti. Seçimleri kazanıp cumhurbaşkanı olduktan sonra, Cardenas, Calles’e açıktan açığa meydan okumaya başladı. “Babam ve Ustam” dediği Calles’in onayını almaksızın, kapsamlı bir eğitim ve toplumsal reform programı açıkladı. Cardenas, 1935’te ülkeyi saran grevler sırasında emekçileri destekleyerek, fabrikaların mülkiyetinin çalışanlara devredilmesi gerektiğini savundu. Calles bu uygulamalara karşı cephe aldı, başkan adayı olarak Ortriz Rublo’yu desteklemeye başladı. Bunun üzerine Cardenas, bir yandan, kilisenin desteğini almak için, kilisenin siyasi etkisini sınırlayan yasaları yürürlükten kaldıracağım açıklarken, öbür yandan, Calles yandaşı memurların işlerine son verdi ve bu uygulamasını Kongre’ye onaylattı. Calles’in etkinliğini kıran Cardenas, onu 1936’da Los Angeles’e sürgüne yolladı.
Cardenas’ın Calles’e karşı kazandığı zafer, önemli bir dönüm noktası oldu. Cardenas, iktidara gelmeden önce verdiği tüm sözleri yerine getirmeye çalışarak, yoksul halk arasında yaşayan bir efsane haline geldi. Arabayla, trenle, at ve eşek sırtında ya da yaya olarak ülkesinin her köşesine giderek halkı tanıdı, geri kalmış yörelerde yaşayan insanların gereksinimlerini saptadı. Kişiliği ile sıradan insanları derinden etkiledi. Kızılderili kökenden gelmesi, nüfusun çoğunluğunca desteklenmesinde etken oldu.
Yeni örgütleri kurulması
Ülkedeki toplumsal güçlerin örgütlülük düzeyinin yükselmesi için Cardenas, Lombardo Toledano’ ya Meksika İşçi Konfederasyonu’nu (CTM) kurdurttu ve köylüleri dev bir örgüt olan Ulusal Köylü Konfederasyonu’nda (CNC) birleştirdi. 1937’de PNR’yi kapatarak yerine, Meksika Devrim Partisi’ni (PRM) kurdurttu. Daha önceleri başlıca kamu görevlilerinin üye olabildiği PNR’den farklı olarak, yeni parti, kapısını işçi ve köylülere açtı. PRM’de ulusal işçi gruplarını kapsayan “işçi”, CNC üyelerini kapsayan “köylü”, orta sınıf mensuplarını kapsayan “halk” ve silahlı kuvvetler mensuplarını kapsayan “asker” olmak üzere dört ana kol kuruldu. Daha sonra “asker” kolu kaldırılarak ordunun Meksika’nın siyasi yaşamında oynadığı rol önemli ölçüde azaltıldı. PRM’nin kuruluşu, 1930’larda yaygın olarak savunusu yapılan Halk Cephesi’nin yandaşlarınca da desteklendi.
Toprak Reformu
Cardenas’ın başlattığı iktisadi ve toplumsal reformların en önemlisi kuşkusuz toprak reformuydu. 1911-1934 arasında dağıtılan toprak 10 milyon hektar iken, 1934’ten sonra 17,6-milyon hektar toprak dağıtıldı. 1940’ta Cardenas yönetimi sona erdiğinde, ülkedeki ekilebilir toprakların yarısı daha önce topraksız olan köylülerin eline geçmişti. Tarımsal üretimin artması için sulama kanallarının yapımına hız verildi. Devlet bankalarının köylülere ucuz kredi vermesi sağlandı. Kolektif-tarımsal birimlerin kurulmasına çalışıldı. En büyük kolektif çiftlik uygulaması 30.C00 ailenin 2,5 milyon dönüm toprağı ortaklaşa işlediği Laguna’da gerçekleşti. Bunu, Büyük Okyanus kıyısındaki kahve plantasyonlarında ve Güney’deki şekerkamışı ve pamuk bölgelerindeki uygulamalar izledi. Kuzey bölgesindeki çiftçiler kolektivizasyona karşı olduklarından, sulama projeleri diğer yörelere yöneldi. Cardenas bu uygulamalarıyla, beş-on dönüm toprağı olan ya da topraklarını komşularıyla birlikte işleyen köylülerin ve kolektif çiftliklerde çalışan tarım işçilerinin desteğini kazandı. Birçok bölgede, büyük toprak sahipleri üretimi düşürerek reformu baltalamaya çalıştılarsa da, toprak reformu sürdürüldü.
Sanayileşme Siyaseti
Cardenas ve çalışma arkadaşları Meksika’nın sanayileşmesini, hammaddelerini kendi işleyen bir ülke haline gelmesini amaçlıyorlardı. Kurulan yeni sanayilerde işçilere daha iyi çalışma ve yaşama koşulları sağlamaya çalıştılar. Orta sınıfın gelirini arttıracak önlemler aldılar. Yeni kurulan gıda, dokuma ve çimento fabrikaları, tarımsal işgücü fazlasının önemli bir bölümünü emdi. Ülke içi ulaşımın geliştirilmesi için, daha önceden yabancılar tarafından kurulan demiryolları kamulaştırıldı ve yönetimi işçilere devredildi.
Cardenas iktisadi ve toplumsal dönüşüm programım, yabancılara ait petrol sanayiini kamulaştırarak sürdürdü. Dünyanın en üretken sanayilerinden biri olan Meksika petrol sanayinin kamulaştırılması, dünyada büyük yankılar yarattı. Cardenas, petrol sanayiinde çalışan Ingiliz ve Amerikan petrol şirketlerini, işçi haklarına ilişkin Meksika yasalarına uymamakla suçluyordu. CTM ile yabancı şirketler arasında çıkan anlaşmazlıkta işçilerin yanını tutan Cardenas, 18 Mart 1938’de aniden, petrol şirketlerini kamulaştırdığını açıkladı. Bu kararın ardından İngilizler yıpratıcı uygulamalara girişince de İngiltere ile olan tüm diplomatik ilişkilerini kesti. Meksika, Amerikan şirketlerine, 1941’den başlayarak 24 milyon dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Cardenas petrol alanlarının ve rafinerilerin işletmesini PEMEX (Petroleos Mexica-nos) adlı bir devlet tekeline devretti. Yeni işletmenin yeterli sayıda teknisyen ve tankerinin olmaması petrol üretiminin olağanüstü düşmesine yol açtı. Buna ek olarak, Meksika petrolüne olan dünya talebi azaldığından, Meksika’nın ihracat gelirlerinde önemli gerilemeler oldu.
Meksika’da kültürel canlanma
1930’larda, bu iktisadi uygulamalara, Meksika’ nın kültürel yaşamındaki canlanma eşlik etti. Ulusal kültür değerleri ile evrensel kültür değerlerinin uyum içinde bütünleştirildiği yapıtlar verildi. Bundan en çok etkilenen ülkeler, Meksika ile ortak bir kültür mirasına sahip olan Latin Amerika ülkeleri oldu. Meksika’da bu dönemde gelişen en önemli sanat dalları resim ve müzikti. Yerli teknikleriyle Avrupa tekniklerini ustaca birleştirerek yeni bir resim okulu yaratan Rivera, Orozca ve Siqueiros resimde, bir senfoni orkestrası kuran Carlos Chavez müzikte dünya çapında ün kazandılar. Hollywood’un etkisiyle gelişen çizgi film sanayii Meksika’ya önemli gelirler kazandırdı. Bu dönemde, Meksika’daki devrimci atılmalardan etkilenen birçok romancı, 1910 sonrasında yaşanan dramatik olayları romanlarına konu yaptı. Bunların en ünlüleri Mariano Azuela ve devlet okulları sisteminin de kuruculuğunu yapan Jose Vasconcelos idi. Cardenas döneminde, kültürel yaşamın gelişmesi özendirildi. Çok sayıda üniversite açıldı, kilisenin eğitimdeki etkinliği azaltıldı. Halk sağlığına ilişkin yeni önlemler uygulandı.
Cardenas, 1936-1939 arasında İspanya Savaşı nedeniyle ülkelerini terk etmek zorunda kalan birçok ilerici İspanyol yazarın, bilim adamının ve teknisyenin Meksika’ya sığınmasına izin verdi, onlara destek sağladı. Bu arada Stalin’e muhalefet eden Troçki’yi de Meksika’da ağırladı. Cardenas, değişik siyasi görüşlere yaşam hakkı tanıdı ve bunu Meksika’nın siyasi yaşamı için bir sağlık belirtisi olarak değerlendirdi.
Cardenas, 1940 seçimlerinde yerine, General Manuel Avila Camacho’yu aday gösterdi. Gamacho’ nun karşısında ise, parti örgütünün, işçilerin ve köylülerin önemli bir bölümünün desteğine sahip olan Juan Andreu Amazan vardı. Amazan ABD’nin de desteği ile, 1940’ta olaysız bir seçimle işbaşına geldi. Cardenas başkanlık görevinden ayrıldıktan sonra,etkin politik yaşamdan çekildi. 1942’de, II.Dünya Savaşı nedeniyle yeniden kamu görevine döndü. 1943’ten 1945’e kadar milli savunma bakanlığı ve Pasifik Kuvvetleri komutanlığı yaptı. 1945’te Meksika orduları başkomutanlığına getirilen Cardenas aynı yıl emekli oldu. Bunu izleyen 16 yıl boyunca hiçbir kamu görevi üstlenmedi. 1961’de Başkan Adolfo Lopez Mateos’un Meksika’nın tüm eski devlet baş-kanlarma ulusal yönetimin önemli kademelerinde verdiği görevler çerçevesinde, ülkenin en büyük elektrifikasyon projesini yürütmekle görevlendirildi. Sorumlulukları önemli ölçüde azalmış olsa da Cardenas, ulusal politika alanında önemini korudu. PRM içinde sol kanatın simgesi haline gelen Cardenas, tarım reformunun kolektivist uygulamalarını desteklemeyi ve ABD’nin Meksika’da sağlamaya çalıştığı iktisadi ve siyasi etkinliğe karşı mücadele etmeyi sürdürdü. 1960’ta CNC içinde örgütün yönetimine muhalif bir grubun yanında yer aldı ve Ulusal Bağımsız Köylü Konfederasyonu’nun (CNCI) kurulmasına yardımcı oldu. Aynı yıl, sol siyasi bir i koalisyon olan Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin kuruluşuna katıldı.
1955’te yaptığı Uzak Doğu ve SSCB gezisinde Stalin Barış Ödülü’nü aldı. Küba Devrimi’nin zafere ulaşmasından sonra Kübalı devrimcilerin Meksika’daki en büyük destekçisi oldu.
Cardenas ülke içi siyasette yaşamının son yıllarında da “milli birlik ve beraberlik” simgesi olmaya devam etti. Siyasi konularda seyrek olarak görüş bildiren Cardenas, 1968’de öğrencileri şiddet eylemlerine son vermeye çağırdı ve toplumsal dönüşümlerin barışçıl yollardan yapılmasına çalışmak gerektiğini açıkladı.
1917’de çıkarılan demokratik, devletçi ve sosyal adaletçi anayasanın yaşama geçirilmesi, büyük ölçüde, Cardenas’m cumhurbaşkanlığı döneminde gerçekleşmiştir.
• KAYNAKLAR: J.Ashby, Organized Lahor and the Mexican Revolutiorı under Lazaro Cardenas, 1967; R.B.Gaither, Expropriation in Mexico: The Facts and the Law, 1940; W.C.Gordon, The Expropriation of Foreign Owned Property in Mexico, 1941; E.Halperin, Commu-nism in Mexico, 1963; S.A.Mosk, Industrial Revolution in Mexico, 1950; H.A.Philips, New Designs for Old Mexico, 1939; S.H.PIenn, Mexico Marches, 1939; D.R.Richberg, Oil Seizure, 1939; R.E.Scott, Mexican Government in Transition, 1964; C.O.Senior, Land Reform and Democ-racy, 1958; K.M.Shimitt, Communism in Mexico, 1965; F.Tannenbaum, Mexico: The Struggle for Peace and Bread, 1950; C.Towsend, Lazaro Cardenas, Mexican Democrat, 1952; Nathaniel ve S.Weyl, The Reconquest of Mexico: The Years of Lazaro Cardenas, 1939.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi