CARROLL, Lewis (1832-1898)
Ingiliz, çocuk kitapları yazarı, matematikçi, mantıkçı. Alice Harikalar Ülkesinde romanında mantık kurallarını bilinçli olarak, tersine işlemiş, bunu yaparken de Victoria Çağı’nm baskıcı çocuk eğitimine karşı çıkmıştır.
Asıl adı Charles Lutwidge Dodgson’dur. 27 Ocak 1832’de Daresbury, Cheshire’da doğdu, 14 Ocak 1898’de Surrey’de öldü. Yetenekli ve yaratıcı bir çocuktu. On üç yaşındayken kardeşlerine kendi resimlediği bir şiir kitapçığı yazdı. Ortaöğrenimini Rugby’de, yükseköğrenimini Oxford’da yaptı. 1851’de annesinin ölümünden çok sarsılan Lewis Carroll, ömrünün sonuna dek mutlu çocukluğunun özlemini duydu. 1855’den 1881’e kadar Oxford Üniversitesi’nde matematik profesörlüğü yaptı.
İlk kitapları asıl adıyla yayımladığı mantık ve matematik kitaplarıdır. Bu konularda bir dizi kitabı olmasına karşın ününü Lewis Carroll adıyla 1865’te yazdığı Alice’s Adventures in Wonderland (Alice Harikalar Ülkesinde) adlı çocuk romanına borçludur. Alice Harikalar Ülkesinde’yi Through the Looking-glass (Tılsımlı Ayna) ve çocukları eğlendirmek için saçma mısralarla yazdığı The Hunting of the Snark (“Snark’ın Avı”) adlı şiir kitabı izledi. 1889 ve 1893’te iki cildini yayımladığı Sylvıe and Bruno romanı başarılı sayılmadı.
Lewis Carroll’un çocukluğuna duyduğu özlemle çocuklara duyduğu sevgi ve ilgi iç içedir. Çocuklarla olmayı büyüklerle bulunmaya her zaman yeğ tutan Lewis Carroll’ın bir özel zevki de çocuk resimleri çekmekti.
Yüzyılı aşkın bir süredir severek okunan Alice romanları kuşkusuz bu ayrıcalıklarını Victoria Çağı’ m (1837-1901) aşarak evrenselleşmiş bazı boyutlarına borçludur. Lewis Carroll mantıksal neden-sonuç ilişkilerini hiçe sayarak Alice’in düşlerini anlatırken İngiliz pozitivistlerini bilinçaltının mantık dışı oyunlarını tanımaya çağırıyordu. Bu yönüyle Alice romanları bilinçaltına gereken önemi veren 20. yy duyarlılığına çok yakındır. Romanların öbür temaları da günümüzde önemini ve ilginçliğini koruyan temalardır; örneğin büyümenin acıları ve benlik bunalımları. Alice’in düşsel öyküsünde boyu hep büyüyüp küçüldüğü, şekli de değiştiğinden, bu hızlı değişimin sonunda Harikalar Ülkesi yaratıkları onu bir türlü tanıyamazlar. Kişinin benliği oluşurken geçirdiği sıkıntıların bu düşlerde yankılanışı durmadan yinelenen, “sen kimsin?”, “adın ne?” sorularıdır. Bir yandan bu sorulan yanıtlamaya çalışırken bir yandan da güzel bahçeye girebilmek için gereken boya ulaşmaya çalışan Alice, o boya ulaştığında, yani büyüdüğünde, bu tür sorularla bunalmayacağına inanır. Oysa yeterli boya gelip de bahçeye girdiğinde burasının, öğretici tekerlemeleri, azarları, kalıpsal yaşamlarıyla büyüklerin doldurduğu tatsız bir yer olduğunu görür.
Lewis Carroll’un dili kullanması açısından bakıldığında Alice romanları çocuk romanları olduğu kadar, büyük romanlarıdır da. Yapısal mantığıyla sürekli oynanan dil, toplumsal yergi için bir araç olarak kullanılmıştır. Felsefi düzeyde ise Lewis Carroll bu yöntemle düş dünyasının bazen gerçek dünyadaki kargaşadan daha düzenli olduğunu, görünümle gerçek arasındaki ayrımı algılamakta yalnızca duyuların değil, değer yargılarının da kullanıldığım, bilimsel nesnelliğin ve gerçekliğin algılanması sorunlarının yanıtlarının sanıldığı kadar basit olamayacağını göstermeye çalışmıştır.
Carroll’un öteki yapıtları arasında matematik problemleri ile eğlendirici öykülerin içine yerleştirilmiş mantık bulmacaları da vardır. Bir bölümü aylık bir dergide yayımlanmış olan problem ve bulmacalarının zaman zaman yeni basımları da yapılmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Çocuk Romanı: Alice’ş Adventures in Wonderland, 1866, (Alice Harikalar Ülkesinde); Through the Looking-glass, 1872, (Tılsımlı Ayna). Şiir: Phantasmagoria and Other Poems, 1869, (“Şiirler ve Fantaziler”); The Hunting of the Snark, 1876, (“Snark’m Avı”); Rhyme?. and • Reason?, 1883, (“Şiir? ve’Akıl?”); A Tangled Tale, 1885, (“Karmaşık Bir Öykü”); Pillotv-Problems, 1895, (“Başucu Problemleri”).
• KAYNAKLAR: S.D.Collingwood, The Life and Letters of Lemis Carroll, 1898; ]. Gattegno, Lewis Carroll, 1970; R.L. Green (der.), The Diaries of Lewis Carroll, 2 cilt, 1953; D. Hudson, Lewis Carroll, 1954; F.B. Lennon, Victoria Through the Looking Glass: The Life of Lemis Carroll, 1945.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi