CASTELVETRO, Lodovico (1505-1571)
İtalyan edebiyat eleştirmeni ve kuramcısı. Rönesans tiyatro anlayışının kurallarını oluşturmuş, Neo-Klasik İngiliz ve Fransız yazarlarını etkilemiştir.
İtalya’da, Modena’da doğdu, 21 Şubat 1571’de, Chiavenna’da öldü. Soylu bir ailenin oğluydu. Bologna, Ferrara ve Pedua’da hukuk, Siena’da edebiyat öğrenimi gördü. Bir süre Roma’da kaldıktan sonra, 1529’da döndüğü Modena’da hukuk öğretmeni olarak ün kazandı, edebiyat çevrelerinde de adı duyulmaya başladı. Çağdaşı İtalyan şair Annibale Caro’nun (1507-1566) bir kanzonesini (lirik şiir) eleştiren yazıları şairle arasında uzun ve şiddetli tartışmaların başlamasına yol açtı. Caro’nun suçlamalarına cevap olarak yazdığı yazılar tepkiyle karşılandı, afaroz edildi ve İtalya’yı terketmek zorunda kaldı. Daha sonraki yıllarını Fransa’da ve Viyana’da geçirdi.
Castelvetro’nun başyapıtı Aristoteles’in Poetika’ sının İtalyanca çevirisi ile kitap üzerine yorumlarını içeren La Poetica di Aristotle vulgarizzata (“Basitleştirilmiş Haliyle Aristoteles’in Poetika’sı”) adlı yapıtıdır. 1570’te Viyana’da yayımlanan kitaptaki görüşlerin Aristoteles’in tiyatro düşüncesini ne ölçüde yansıttığı tartışma konusu olmakla birlikte La Poetica, gerek tiyatro, gerekse eleştiri kuramı tarihinde önemli bir yere sahiptir.
Giraldi Cinthio ve Marco Girolamo Vida gibi öbür Rönesans dönemi İtalyan eleştirmenleriyle birlikte Lodovico Castelvetro da Aristoteles’den hareket etmiş ve tiyatroyu belli kurallara bağlamayı amaçlamıştır. Aristoteles’in tragedyada oiay birliğini öne çıkaran görüşlerine karşın 16.yy İtalyan eleştirmenleri tiyatroda “üç birlik” kuralını (olay, zaman ve mekân birliği) daha çok zaman ve mekân birliğini vurgulayarak savunmuşlardır. Castelvetro, tiyatronun gerçekçi olabilmesi için tek bir mekân ve tek bir gün içinde geçmesi gerektiğini ileri sürmüş ve bunu Aristoteles’te görülmeyen bir katılıkla kurallaştırmıştır. Bu görüşleriyle 16. ve 17. yy’larda tiyatro anlayışının gelişmesini önemli ölçüde etkilemiş, Neo-Klasik Dönem Ingiliz ve Fransız oyun yazarlarının ve tiyatro eleştirmenlerinin bağlandıkları kuramsal öncülleri oluşturmuştur. Castelvetro ve öbür 16.yv Italyan yazarlarının sistemleştirdiği “üç birlik” kuraıı iki yüzyıl boyunca etkisini sürdürmüş, ancak 18.yy’da Ingiliz yazar Samuel Johnson’m eleştirileriyle önemini yitirmeye başlamıştır.
Yazarın La Poetica di Aristotle vulgarizzata’daki şiir üzerine görüşleri de oldukça etkili olmuştur. Castelvetro, şiirin eğlendirici olduğu kadar öğretici olduğunu Latin yazar Horatius’un görüşlerini temel
alarak savunan yaygın anlayışın karşısında yer almış, şiiri yalnızca haz veren, eğlendirici bir tür olarak ele almıştır. Sıradan insanların şiirle kuracağı ilişkiyi temel alarak yaptığı bu değerlendirmesiyle, 16.yy’da zaman zaman ahlaki bir boyut kazanan öğretici şiir anlayışlarından önemli ölçüde ayrılmıştır. Ayrıca, şiirin ahlak dişiliği ve şairlerin esrikliği üzerine Platon’a yaslanarak geliştirilen görüşleri de yadsımıştır. Bunların cahil kitleler tarafından yaşatılmış düşünceler olduğunu ileri sürmüştür.
Castelvetro’nun 1563’te yayımlanan Giunte al Ragionamento degli articoli e de’ verbi di Messer Pietro Bembo (“Pietro Bembo’nun Artikel ve Fiiller Üzerine Düşüncelerine Ekler”) adlı yapıtı ise çağdaşı Italyan yazar Pietro Bembo’nun İtalyanca üzerine görüşlerini içeren Prose della volgar lingua (“Halk Dilinde Düzyazı”) adlı yapıtının bir eleştirisidir. Ayrıca Dante’nin İnferno’su (Cehennem) ile Petrar-ca’m Rime adlı yapıtı üzerine de kitapları vardır. Gli ingannati (1537) adlı bir komedyanın da Castelvetro’ ya ait olduğu iddia edilmişse de bu konuda kesin bir bilgi yoktur.
• YAPITLAR (başlıca): Giunte al Ragionamento degli articoli e de’ verbi di Messer Pietro Bembo, 1563, (“Pietro Bembo’nun Artikel ve Fiiller Üzerine Düşüncelerine Ekler”); La Poetica di Aristotle vulgarizzata, 1570, (“Basitleştirilmiş Haliyle Aristoteles’in Poetika’sı”).
• KAYNAKLAR: H.B.Charlton, Castelvetro’s Theory of Poetry, 1913.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi