CATO, Marcus [Yaşlı] (İÖ 234-149)
Romalı devlet adamı, tarihçi. Yunan etkisine karşı çıkmış, ilk Latince Roma tarihini yazmıştır.
Marcus Porcius Cato, IO 234’te Tusculum’da (günümüzde Frascati) doğdu, İÖ 149’da öldü. Çiftçi bir ailenin oğludur. Torunu Cato ile karıştırılmaması için Yaşlı Cato adıyla anılmıştır.
Genç yaşta Roma ordusuna girdi. İÖ 218’dc başlayan II.Kanaca savaşlarına katıldı. Hannibal komutasındaki Kartaça güçlenne karşı sırasıyla İtalya, Sicilya ve Afrika’da çarpıştı. Savaşta gösterdiği üstün yetenekleriyle dikkati çekti. Roma’ya döndükten sonra İÖ 204’tc Quaestor (ceza davalan ve mali işleri yürütme sorumlusu), İÖ I99’da Aedilis (kent yöneticisi) oldu. Daha sonra İÖ İ98’dc Preator (eyalet yöneticisi ve komutan) yetkisiyle Sardinya’ya gönderildi.
Roma’ya dönerek IO 195 seçimlerinde konsül seçildi. Öte yandan II.Kartaca Savaşı’ndan sonra Güney Ispanya’da ele geçirilen topraklarda Iberler’e ve Keitiberler’e karşı Roma baskıcı ve sert yöntemler uyguluyordu. Roma’nın atadığı Preatorlar’m sık sık değiştirilmesi nedeniyle burada sürekli bir siyaset izlemenin olanağı kalmamıştı. Konsüllük görevi süresini tamamlamış olmasına karşın yeniden konsül yetkiieri verilen Cato Ispanya sorununu çözmekle görevlendirildi. Komuta ettiği ordusuyla Keltiberier’in merkezlerinden Kuzey Ispanya’daki Numanda’ ya dek ilerledi. Şiddet kullanarak bölgede denetimi sağladı. IO 191’de Tribunus Militum (yüksek düzeyde askeri sorumlu) ve Legatus (komutan yardımcısı) olarak Konsüi Acıiius Clabrio komutasındaki Roma ordusuyla, Yunanistan’da Suriye Kralı III. Antiochos’a karşı başlatılan savaşlara katıldı. Thessalia’da Thermopvlai yakınlarında yapılan savaşın kazanılmasında Cato’nun büyük rolü oldu. İÖ 184’te Censor (vatandaşlara ait askeri ve mali kayıtları düzenleme sorumlusu-Censorlar bu kayıtlarla o kişilerin bir takım görevlere atanmaları ya da görevlerinden alınmalarında etkin rol oynamışlardır-) seçilen Cato bu görevi sırasında çok katı bir tutum izledi. Kadınların aşın harcamalarının önlenmesi, şölenlerde konuk sayısının sınırlanması, büyük servetlerin kadınlara miras olarak bırakılmaması gibi yeni yasal uygulamalar konusunda çaba gösterdi. Kanalizasyonları temizletti. Halka ait suyun özci işlerde kullanılmasını yasakladı. Halk için basiltcalar (toplantı salonları) yaptırdı.
Senato’da eski değerleri savundu ve Roma’da yaygınlaşmaya başlayan Yunan etkisine karşı çıkışlar yaptı. Atina’nın temsilci olarak gönderdiği filozoflardan Diogen.es, Kameades ve Kritolaos’un zararlı düşünceleri nedeniyle sınır dışı edilmelerini önerdi. Çok iyi bildiği halde Yunanca’yı hiç kullanmadı.
Cato siyasi yaşamı boyunca çoğu söylevinde “Delenda est Carthago” (Kartaca imha edilmelidir) düşüncesini vurguladı. IÖ 157’de Numidia iie Kartaca arasındaki anlaşmazlığı çözümlemekle görevlendirilen Cato bu görevi sırasında Kartaca’nın ne denli güçlü olduğunu bir kez daha anladı ve Kartaca’nm yok edilmesi propagandasına yeniden ağırlık verdi. Bu uyarıları sonunda, Cato’nun öldüğü yılda başlayan IH.Kart.aca (Pun) savaşı İÖ 146’da Kartaca’nm kesin yeniigisi ile sonuçlandı.
Cato ilk Latince Roma tarihi olan Origines’in (“Başlangıçlar”)yazarıdır. 7 kitaptan oluşan bu yapıtın büyük bir bölümü yitiktir. Elde kalan bölümleri, H.Peter, 1914’te yayımladığı Historicorum Romanorum Reliquiae(“RomaTarihinden KalanParçalar”)adlı yapıtına aimıştır. İyi bir çiftçi olan ve Tusculum’daki topraklarım kendisi işleyen Cato bu alandaki gözlem ve deneyimlerini De agri cubura (“Tarım Üzerine”) adıyla kaleme almıştır. 150’ye yakın söylevinden ancak 80’inin adı ile bazı parçaları günümüze kalmıştır.
Cicero’nun Cato Maıor de sencctutc (“ihtiyar Cato”)adlı yapıtında Cato’nun ağzından ihtiyarlığın duygu ve düşüncelerini dile getirmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Origines. (“Başlangıçlar”); De agri cultura, (“Tarım Üzerine”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi