CASTELNUOVO-TEDESCO, Mario (1895-1968)
İtalyan besteci. Yeni-Romantik tarzdaki yapıtlarıyla çağdaş müzikte özgün bir yeri olmuştur.
3 Nisan 1895’te Floransa’da doğdu, 15 Mart 196S’de Hollywood’da öldü. Yahudi bir ailenin çocuğuydu. Floransa’da Cherubini Krallık Enstitüsü’nde, besteci Ildcbrando Pizzetti’nin yanında öğrenim gördü. Öğrencisinin kişisel yeteneklerini serbestçe geliştirmesini gözeten Pizzetti’nin Castelnuovo-Tedesco üzerinde belirleyici olmayan ama kalıcı bir etkisi oldu.
On beş yaşındayken, piyano için ilk beste çalışmalarına başladı. Bunları bazı liedler izledi. 1915’te bestelediği iki madrigal, onun, eski şiirleri çağdaş yöntemlerle yorumlama çabasının ilk önemli örneklerindendir.
1926’da, Venedik’te sahnelenen La mandragola (“Adam Otu”) adlı operası, sanatçının İtalya Ödülü’” nü kazanmasını ve ünlenmesini sağladı. Yapıtın, Niecolö Machiavelli’nin aynı adlı komedyasına dayanan librettosunu da kendisi hazırlamıştı. Bunu izleyen yıllarda da, opera, lied, orkestra müziği,konçerto ve oda müziği türünde ürünler verdi ve yapıtları, ABD’de de tanınmaya, yorumlanmaya başladı.
İtalya’da Nazi Almanyası’nı izleyerek ırkçı yasaların çıkarılmış olması, özellikle Yahudiler’e karşı uygulanan programlı baskılar, Castelnuovo-Tedesco’ yu, 1939’da ülkesinden ayrılmak zorunda bıraktı. ABD’ye giderek bu ülkenin yurttaşı oldu. Bir süre sonra California’da Beverly Hills’e yerleşti. Bazı film müzikleri besteledi. Uzun yıllar, önem vererek sürdürdüğü bir uğraşı da, film müziği yapan genç bestecilere kompozisyon dersleri vermekti.
Castelnuovo-Tedcsco’nun müziğinde, Richard Strauss, Pizzetti, Respighi ve Puccini gibi bestecilerin etkilerine rastlanır. Ancak, özgün bir kişisel üslup, yapıtlarında egemendir. Bunun dışında, bazı konuların, onun için esin kaynağı oluşturduğu görülür. Özellikle ilk yapıtlarında doğduğu ve yetiştiği kent olan Floransa’mn havasını yansıtmaya çalışmıştır. Bu nitelikteki yapıtlarından belki de en önemlisi, Birinci Keman Konçertosu’dur ve taşıdığı yerel havaya uygun olarak Cöncertp hdtiaho (“İtalyan Konçertosu”) diye adlandırılmıştır.
Edebiyattan ve şiirden de etkilenmiş olan sanatçı, özellikle Shakespeare’in oyunlarından ve sonelerinden esinlenen yapıtlar vermiştir. Onun Shakespeare’e duyduğu bu ilgi, 1921-1924 yılları arasına ve 1931 ’i izleyen yıllara yayılan pek çok şarkı, on iki uvertür ve The Merchant of Venice (Venedik Taciri) ile All’s W eli that Ends Well (“İyi Biten Her Şey İyidir”) adlı iki operanın kaynağı olmuştur.
Bestecinin bir başka kayhaği da, Yahudilik ve Kutsal Kitap’tı. Bazı koro ve orkestra yapıtlarının yanı sıra ikinci Keman Konçertosu da, bu etkiyi yansıtır. Konçerto, Pcvgarpberler adım t.ışır ve üç bölüntü de, birer peygamberi konu alır. Besteci,nKutsal Kitap’ta anlatılan dönemi yeniden canlandırmayı amaçlamıştır.
Castelnuovo-Tedesco’nun zengin bir ses dokusu taşıyan müziği, hemen her tür ve konudaki örneklerinde, şiirsel bir düşünüş ve anlatımın egemenliğinde-dir. Bu özellik, bestecinin bir Yeni-Romantik sayılmasının başlıca nedenlerindendir. Vokal yapıtlarında şiirin özsel havasını yeniden yaratmaya çalışmıştır. Müziği, sözleri canlandırmak ve desteklemekle yetinmez; onları, düşünsel ya da duygusal bir biçimde yorumlamaya yönelir. Şiirsel bir duygululuk ve düş-gücü, sanatçının çalgı müziğinde de bulunur. Shakes-peare’den ya da Kutsal Kitap’tzn esinlenen orkestra yapıtlarının yanı sıra, küçük birer senfonik şiir sayılan piyano yapıtları da, bunu örnekler.
Sanatçının tekniği ve üslubu da onun Yeni-Romantik müziğini tamamlayıcı özellikler taşır. Armonik yazısı zengin ve genellikle karmaşık bir yapıdadır. Özellikle şarkılarında, İtalyan melodi geleneğinin zenginliği yansır. Halk şarkılarından yararlandığında, bunları taklit etmenin ötesine geçerek, yarattıkları izlenimleri, kişisel bir üslup ve çağdaş tekniklerle yeniden oluşturmaya çalışır. Yapıtlarında çağdaş teknik ve yöntemlere görece az yer vermiş olsa da, bunlardan kaçınmak yerine, anlatımın gereklerine göre yararlanmayı yeğlemiştir. Castelnuovo-Tedesco, eskiye yönelik ilgisini, çağdaş bir anlayışla işleyebilen verimli bir bestecidir.
• YAPITLAR (başlıca): Opera: La mandragola, 1926; All’s Well that Ends VJell, 1958, (“İyi Biten Her Şey İyidir”); The Merchant of Venice, (Venedik Taciri). Vokal müzik: Koro için 2 madrigal, 19İ5; erkek korosu için 2 Yunan şarkısı, 1916; orkestra ve insan sesi için 3 Fioretti, 1920; Sacred Service for the Sabbath Eve, 1943, (“Sebt Akşamı Tapınması”); orkestra, insan sesi ve anlatıcı için Gcnesis, (başka besteciler ile), 1947, (Yaratış). Orkestra müziği: Birinci Keman Konçertosu (Concerto İtaliano), 1924; İbrani Rapsodisi, (Le danze del re David), 1925. (“Kral Davud’un Dansı”);. Birinci Piyano Konçertosu, 1928; Tmelfth Night Uvertürü, \935, (On ikinci Gece); Julius Caesar Uvertürü, 1935; İkinci Keman Konçertosu (Peygamberler), 1939; ikinci Piyano Konçertosu, 1939; Gitar Konçertosu, 1939; A Midsummer Night’s Dream Uvertürü, 1940, (Bir Yaz Gecesi Rüyası); King John Uvertürü, 1942; A Rhapsody of the South Seas, 1942, (“Bir Güney Denizi Rapsodisi”); Noah’s Ark, 1944, (Nuh’un Gemisi); Viyolonsel Konçertosu; Üçüncü Keman Konçertosu. Film müziği: And Then There Were None; oda müziği; piyano müziği; şarkılar.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi