CHEVREUL, Michel Eugene (1786-1889)
Fransız, kimyacı. Yağlar ve sabunlaşma tepkimelerini ayrıntılı olarak incelemiştir.
31 Ağustos 1786’da Angers’de doğdu, 9 Nisan 1889’da Paris’te öldü. Babası cerrahtı. 1803’te Paris’e giderek Vauquelin’in laboratuvarında asistanlık görevi ile birlikte kimya eğitimine başladı. Aynı zamanda Jardin des Plantes’m Doğa Tarihi Müzesi’nde çalışıyordu. 1813’te Lycee Charlemagne’a öğretmen olarak atandı. 1826’da ulusal dokuma fabrikası Gobelins’de boyama işleri müdürü oldu. 1830’da Vauquelm’m emekli olması ile yerine kimya kürsüsüne profesör olarak atandı. 1864-1879 arasında Doğa Tarihi Müze-si’nin müdürlüğünü yaptı. Chevreul Fransız Bilimler Akademisi ile çok yakın bağlan olan bir bilim adamıydı. 1826’da üyesi olduğu Akademi’nin 1839 ve 1871’de iki kez başkanlığım yaptı. Akademi’ye en son bilimsel çalışmasını da 1888’de, 102 yaşındayken sundu. Yaşamının sonuna değin çalışmalarını sürdüren Chevreul yüzüncü yaş gününü dönemin cumhurbaşkanı ve ünlü bilim adamları ile kutladı, aynı gece onuruna Paris sokaklarında bir fener alayı düzenlendi.
Chevreul 1810’larda yağlar ile ilgili çalışmalarına başladığında, çağm kimyacıları inorganik kimya problemleri ve yeni elementlerin bulunması ile ilgilenmekteydiler. Bunun bir nedeni, bitki ve hayvanlardan elde edilen organik maddelerin inorganik maddelere göre çok daha karmaşık ve kararsız oluşudur. Ayrıca o dönemde karbon ve hidrojen elementlerinin analiz yöntemleri de yetersizdi. Chevreul bu zorluklara karşm organik maddelerin incelenmesine öncülük etti. Yaşamı boyunca boyarmaddeleri, organik bileşikleri, yağların içeriklerini inceledi. 1815’te bir şeker hastasının idrarından şeker bileşiğini ayırarak bunun üzümden elde edilen şeker ile aynı olduğunu kanıtladı. Bu buluş diabet hastalığının şeker metabolizması ile ilgili olduğunu gösterdi.
Chevreul’un en önemli çalışmaları sabun ve yağlar üzerineydi. O zamana değin sabun, yağ ile bazın bir bileşiği olarak bilinirdi. Chevreul sabunun bir mineral asiti ile tepkimesi sonucu, suda çözünmeyen organik yağ asitlerinin su üzerinde toplandığım gördü. Bu şekilde çeşitli yağlardan elde edilen sabunların asit ile tepkimesi yöntemiyle, yağlarda en çok bulunan stearik, palmitik ve oleik asitleri ayırdı. Bu çalışmalarında ergime noktasının saptanmasını bir tanımlama yöntemi olarak kullandı. Yine ilk kez ispermeçetin (balina başından çıkarılan bir madde) bir yağ değil, mum (parafin) olduğunu gösterdi. Sabunlaşma olayını ilk kez bilimsel bir şekilde açıkladı.
Chevreul sabun konusunda yaptığı çalışmalara uygulama alanları da buldu. 1825’te Gay-Lussac ile birlikte mumların yağ asitlerinden yapılması ile ilgili bir patent aldı. Daha önceleri mumlar don yağından yapılmaktaydı. Ancak, yumuşak olan bu tür mumlar fazla ışık vermediği gibi çok kötü kokardı. Yağ asitlerinden ise daha sert, bakım gerektirmeyen, kokmayan ve daha fazla ışık veren mumlar yapılabiliyordu.
Chevreul birçok doğal maddeyi inceleyerek bunlardan çeşitli boyarmaddeler ayırdı. Doğal kaynaklardan hematoksilin, kuvarsitin ve luteolin vb boyarmaddeleri buldu. 1812’de indigonun eldesini sağladı. Gobelins’de renk kontrastlarının eldesi için gerekli koşullan inceledi. Ayrıca renklerin standartlaştırılması amacıyla bilimsel çalışmalar yaparak 1442 ayrı ton saptadı. Chevreul’un renklerle yaptığı araştırmalar dokuma sanayimde boya üretimi ve renk seçiminde önemli kolaylıklar getirdiği gibi sanat çevrelerini de etkiledi. 1880’lerden başlayarak resimde, doğadaki renkleri ışık tayfındaki saf renklere ayrıştırmaya çalışan Bilimsel izlenimcilik (Empresyonizm) adlı akım Chevreul’un çalışmalarından esinlendi. Bu akımın öncülerinden George Seurat ve Paul Siynac, 1886’da birçok ressamla birlikte açtıkları bir sergide bu noktayı özellikle vurguladılar.
Chevreul organik bileşiklerin ayırımı ve analizi için geliştirdiği ve uyguladığı yöntemler ile bu bilim dalının ilerlemesine öncülük etmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Recherches chimiques sur les corps gras d’ongine animal, 1823, (“Hayvan Kökenli Yağlı Maddeler Üzerine Kimyasal Araştırmalar”); Considera-tions;generales sur Tanalyse organique et sur lesı applications, 1824, (“Organik Analiz ve Üygulamaları Üzerine Genel Düşünceler”); De la Loi du contraste simültane des couleurs et de l’assortiment, 1839, (“Renklerde Kontrast ve Uyum Yasası Üzerine”).
• KAYNAKLAR: G.Bouchard, Chevreul le doyen des Savants, 1930; A.B.Costa, Michel Eugene Chevreul, pioneer of organic chemists, 1963.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi