DAYAN, Moşe (1915-1981)
İsrailli asker ve siyaset adamı. 1967-1974 arasında savaş bakanlığı yapmıştır.
20 Mayıs 1915’te Deganya’da doğdu, 16 Ekim 1981’de Ramat Gan’da öldü. Bir çiftçi olan babası Deganya ve Nahalal kibutzlarının (bir tür kolektif çiftlik) kurucusu ve Yahudiler’in Filistin’e yerleşme hareketinin öncülerindendi. Nahalal Tarım Lisesi, Ingiltere’deki Chamberly Kurmay Koleji ve Tel Aviv Üniversitesi’nde öğrenim gördü. 1937’de, İsrail ordusunun çekirdeği niteliğindeki Haganah (“Savunma”) adlı örgüte üye oldu. Bu örgütün Filistinli Araplar’a karşı saldırı eylemleri düzenleyen komando müfrezelerinde birçok görev üstlendi. Haganah, Filistin’deki İngiliz yönetimine karşı da etkinliklere başlayınca, 1939’da tutuklandı. 1941’de serbest bırakıldıktan sonra, Naziler’e karşı savaşmak üzere İngiliz ordusuna girdi. Aynı yıl, Fransa’nın denetimindeki Suriye’ye düzenlenen bir sefere katıldı. Bu savaşta yaralandı ve bir gözünü yitirdi. 1948’de İsrail Devleti’nin kurulmasından sonra başlayan ilk Arap-İsrail Savaşı’nda Kudüs bölgesindeki İsrail birliklerine komuta etti. Daha sonra, Rodos’taki ateşkes görüşmelerine İsrail delegasyonu başkanı olarak katıldı. 1953’te generalliğe yükseldi ve genelkurmay başkanlığına getirildi. İsrail ordusunu güçlendirmeye yönelik bir dizi uygulama başlattı. İsrail birliklerinin 1956 Süveyş Olayı’ndaki başarılarına katkısı nedeniyle ulusal kahraman ilan edildi. 1958’de askerlikten ayrılarak siyasete atıldı.
Dayan, Siyonist İşçi Partisi’ne (MAPAI) üye olduktan sonra, 1959-1964 arasında önce Ben Gurion, daha sonra da Levi Eşkol hükümetlerinde tarım bakanlığı yaptı. 1965’te, “Lavon Olayı” olarak anılan bir skandal üzerine Ben Gurion’la birlikte İşçi Partisi’nden ayrıldı. Kısa bir süre sonra, Ben Gurion’un İşçi Partisi’nden ayrılan yandaşlarıyla birlikte kurduğu Rafi Partisi’ne ( İsrailli İşçiler Birliği) üye oldu ve partinin önde gelen yöneticileri arasında yer aldı. Rafi Partisi, daha sonra MAPAI ve başka birkaç küçük partiyle birleşerek İsrail İşçi Partisi adını aldı. Haziran 1967’deki Altı Gün Savaşı’ndan kısa bir süre önce, Levi Eşkol’ün kurduğu Milli Birlik hükümetinde savaş bakanlığına getirildi. Bu savaşta İsrail ordusunun Birleşik Arap Gücü’nü yenmesinde önemli bir rol oynadı.
Dayan, Başbakan Levi Eşkol’ün Şubat 1969’da ölümü üzerine İsrail İşçi Partisi içinde başlayan başkanlık mücadelesine katıldı. Ancak, çoğunluğun Golda Meir’i desteklemesi üzerine adaylıktan çekildi. Aynı yıl Golda Meir’in kurduğu hükümette yeniden savaş bakanlığı görevini üstlendi. Bakanlığı sırasında Arap-İsrail Savaşı’nda ele geçirilen Arap topraklarının İsrail’e katılmasını amaçlayan bir siyaset izledi. Ayrıca, Filistinliler’in 1968’den beri sürdürmekte oldukları eylemleri bastırmak için Mısır’a yoğun hava akmla-rı düzenledi ve eylemlerin yapıldığı bölgelerde yaşayan Arap halkın suç ortağı sayılacağını açıkladı.Gazze, Kudüs, Golan tepeleri gibi Arap topraklarının ileride Araplar’a geri verilmesi düşüncesine karşı çıktı. İzlediği fiili ilhak siyaseti nedeniyle birçok İşçi Partisi üyesince eleştirilen Dayan, 1973’teki yeni Arap-İsrail Savaşı’nda İsrail güçlerinin uğradığı baskından sorumlu tutulduğu için İzak Rabin’in 1974’te kurduğu hükümete alınmadı. 1977’de, Menahem Begin’in seçimleri kazanarak başbakan olmasından sonra dışişleri bakanlığı görevini üstlenen Dayan, 1979’a değin bu görevde kaldı.
• YAPITLAR (başlıca): Journal de la campagne de Sınai, 1965, (“Sina Seferinin Günlüğü”); Carnet du Vietnam, 1966, (“Vietnam Günlüğü”); A Nem Map, Neni Relationships, 1969, (“Yeni Bir Harita, Yeni İlişkiler”).
• KAYNAKLAR: M.Ben Shaul, Generali of Israel, 1968; D.Curtis-S.G.Crane, Dayan: A Pictorial Biography, 1967; P.Jurman, Moshe Dayan: A Portrait, 1969; N.Lau Lavie, Moshe Dayan, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi