CELAN, Paul (1920-1970)
Romen asıllı Avusturyalı şair. Çağdaş Avusturya edebiyatının önde gelen temsilcilerindendir.
Asıl adı Paul Antschel’dir. 23 Kasım 1920’de, Romanya’nın Czernowitz kentinde doğdu, 28 Nisan 1970’te öldü. Yahudi asıllı bir aileden gelmekteydi. 1938’de Paris’te tıp öğrenimine başladı, ancak II. Dünya Savaşı’mn çıkmasıyla Romanya’ya döndü. 1941’de Czernowitz Alman orduları tarafından işgal edilince iki yıl süreyle bir çalışma kampına gönderildi, ailesi ise bir toplama kampında öldürüldü. 1943’te tekrar Czernowitz’e döndüyse de savaş sonrasında SSCB topraklarına katılan bu kentten ayrılmayı seçti. Bükreş’te çevirmen ve bir yayınevinde düzeltmen olarak çalışmaya başladı. Daha sonra Vıyana’ya geçti. 1948’de yerleştiği Paris’te ise Alman filolojisi ve dilbilim öğrenimi gördü, çevirmenlik yaptı. 1952’de grafikçi Çisele Lestrange ile evlendi. 1959’dan sonra Ecole Normale Superieure’de dilbilim üzerine ders vermeye başladı. 1958’de Rremen Kenti Edebiyat Odülü’nü, 1960’da Georg Büchner Ödülü’nü, 1964’de ise Nordrhein-Westfalen Eyaleti Büyük Odülü’nü aldı. 1970’te kendini Seine nehrine atarak intihar etti.
İlk şiir kitabı 1948’de Viyana’da yayımlanan Der Sand aus den Urnen’dir (“Küpten Alınan Kum”). Bunu 1952’de Mohn und Gedacktnis (“Haşhaş vc Bellek”) 1955’te de Von Schwelle zu Schu’elte (“Eşikten Eşiğe”) adlı şiir kitapları izlemiştir. Celan’m bu dönem şiirleri zaman, düş vc bellek gibi, romanda Marcel Proust ve James Joyce gibi yazarlar tarafından ele alman temalar etrafında döner.
Celan, Ekspresyonizm’den (Dışavurumculuk) özellikle de Avusturyalı şair Georg Trakl (1887-1914) ve Alman şair Iwan Goll (1891-1950) ile Fransız Gerçeküstücü şairlerinden etkilenmiştir. Acılarla dolu yaşamı ve bir Yahudi olarak karşılaştığı zorluklar şiirini besleyen en önemli kaynaklardır. Yaşadığı olaylara ilişkin izlenimlerini Alman, Rumen, Yahudi ve Fransız kültürlerinin etkileriyle yoğurarak çok yönlü ve zengin bir anlatıma ulaşmıştır. Ceian’m şiiri alışılmadık çarpıcı imgelerle gelişir, yoğun duygular özenle seçilmiş simge ve sözcüklerde ifadesini bulur. Ses ve ritm, anlamı oluşturan birer öğe olarak, şiirinin temel özelliğidir.
Celan’m ilk döneminin uzun şiirleri yerini giderek kısa ve bilmeceyi andıran şiirlere bırakır. Şair, bir anlatım aracı olarak dilin kısıtlılığını ortaya çıkaran bir anlatıma yönelir. 1959’da yayımlanan Sprachgitter (“Dil Kafesi”), 1963’te yayımlanan Die Niemandsrose (“Sahipsiz Gül”) ve 1967’de yayımlanan Atemwende adlı kitaplarındaki şiirleri bu tür bir arayışın ürünleridir. Bu şiirler, kısa ve parçalanmış mısralardan oluşur, çoğunlukla da bir kelime ya da heceden oluşan mısralarla gelişir. Celan’m şiiri, alışılagelmemiş mısra yapısıyla, kulağa olduğu kadar göze de seslenen bir biçime dönüşür. Şair sözdizimini bozar, şiirin gelişimine tabi kılar. Kelimeler cümle içindeki anlatımlarından çok tek başlarına çağrıştırdıkları anlamlarla önem kazanır. Ortaya çıkan şiir, cümleyi değil kelimeyi temel alan, kelimeyi hecelerine ve giderek daha küçük birimlerine bölen parçalanmış bir şiirdir. Şiirdeki bu parçalanmışlık ise şairin dili değiştirmeyi ve parçalamayı hedefleyen anlayışım yansıtır. Sprachgitter (“Dil Kafesi”) adlı kitabının adından da anlaşıldığı gibi, onun için dil, algılanan dünya ile şiir arasında bir “kafes” oluşturur. Celan şiiri dilin ötesinde arayan yer yer suskunluğa ve sessizliğe varan bir anlatıma ulaşır.
Paul Celan, Almanca yazılan edebiyatın önde gelen isimlerindendir. Şiirleri birçok dillere çevrilmiştir. Şairliğin yanı sıra çevirmenliğiyle de tanınmış, Shakespeare, Nerval, Rimbaud, Valery, Apollınaire, Char, Yesenin ve Blok gibi şairlerden çeviriler yapmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Şiir: Der Sand aus der. Urnen, 1948, (“Küpten Alman Kum”); Mohn und Geddchtnis, 1952, (“Haşhaş ve Bellek”); Von Schwelle zu Schwelle, 1955,(“Eşikten Eşiğe”); Sprachgitter, 1959, (“Dil Kafesi”); Die Niemandsrose, 1963, (“Sahipsiz Gül”); Atemsoende, 1967, Fadensonnen, 1968; Lichtzwang, 1970; Schneepart, 1971. Deneme: Die nene Rundschau, 1958, (“Yeni Bakış”). Konuşma: Der Meridıan, 1961.
• KAYNAKLAR: B. Allemann, Paul Celan, 1963; j. Firges, Die Geştalt ungsscbichten in der Lyrik Paul Celans, 1959; J.K. Lyon, The Poetry of Paul Celan: An Approach, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi