DAHRENDORF, Ralph (1929 – 17 Haziran 2009)
Alman, sosyolog. Sanayi toplumlarmdaki sınıf çatışmaları konusunda özgün görüşler ileri sürmüştür.
1 Mayıs 1929’da Hamburg’da doğdu. Hamburg Üniversitesi’nde eğitimini tamamladı. London School of Economics’de doktora yaptı. Anti-faşist çalışmaları nedeniyle 1944-1945 yıllarında bir Nazi toplama kampında tutuklu kaldı. 1958’de Hamburg Universitesi’nde sosyoloji profesörü oldu. 1960’ta Tübingen, 1964-1966 arasında da Constance Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yaptı. 1967’de Hür Demokrat Parti’ ye girdi. 1969-1970 yıllarında Federal Almanya Cumhuriyeti parlamentosu (Bundestag) üyesiydi. 1974’te London School of Economics’in müdürü oldu.
Dahrendorf, toplumun uyumlu ve bütünleşmiş bir varlık olduğunu ileri sürenlere karşı, toplumun birbirleriyle çatışan birim ve öğelerden kurulu olduğunu savunan çatışma modellerinin temsilcilerindendir. Bu modelin savunucuları, toplumsal değişmenin çatışan öğelerin itici gücü ile ortaya çıktığını ileri sürmektedir. Çatışma modeline göre, toplumdaki çeşitli birimlerin birbiriyle çatışmaları, toplumun doğal bir niteliğidir.
Dahrendorf, 1957’de yayımlanan Soziale Klassen und Klassenkonflikt in der industriellen Gesellschaft (“Sanayi Toplumunda Sınıf ve Sınıf Çatışması”) adlı yapıtında sanayi topiumlarmdaki sınıf olgusu ve sınıf çatışmaları sorununu ele almıştır. Marx’ın burjuvazi ve proletarya olarak ele aldığı sınıfları, yöneten ve yönetilenler olarak ortaya koyan Dahrendorf, çağdaş sanayi toplumlarmda, firma sahipliği ile firma yöneticiliğinin birbirinden ayrılması sonucu burjuva sınıfının mülk sahipleri ve yöneticiler olarak ikiye ayrıldığını ileri sürmektedir. Bu bölünme sonucu, mülk sahibi olmayan yöneticiler, bir ara katman olarak çalışanlarla daha kolay ilişki kurmaya başlamışlardır. Öte yandan sanayi toplumlarmda, nitelikli, yarı nitelikli uzman ve düz işçi olarak üç gruba bölünenlerin yanı sıra, ücretli olarak çalışan ve Dahrendorf’un beyaz yakalı işçiler olarak adlandırdığı bir yeni orta sınıf bulunmaktadır. Bu sınıf bir yandan yönetici sınıfın uzantısı, öte yandan da sınırlı geliri ve bir yöneticinin yönetimi altında çalışma zorunluğu nedeniyle işçi sınıfının bir parçasıdır. Dahrendorf, bu yeni orta sınıfı kendi içinde de ikiye ayırmaktadır. Bürokratları yönetici sınıfın bir parçası, beyaz yakalı işçiler olarak adlandırdığı teknokratları ise işçi sınıfının bir uzantısı olarak ele almaktadır.
Sanayi toplumlarına ilişkin ve çatışmaya dayalı bir kuram geliştiren Dahrendorf, Marx’m yaşadığı dönemden bu yana ortaya çıkan en önemli değişikliğin, toplumsal hareketlilik olduğunu savunmaktadır. Toplumsal hareketlilik nedeniyle, smıf çatışması tümüyle ortadan kalkmamakla birlikte, büyük ölçüde yumuşamaktadır. Toplumdaki yetke ilişkilerinin sistematik bir biçimde çatışmaya neden olduğunu ve böylece yetke sahibi olanlar ve olmayanların çatışan çıkarlara sahip olduklarını ileri sürmektedir. Toplumdaki çıkar grupları ise, bir örgütlenme içindeki konumlarının neden olduğu “gizil çıkarlara” sahip olabilirler, ya da gizil çıkarlarını bilinçli amaçlar haline getirerek “açık çıkarlar” biçiminde ortaya koyabilirler.
Soziale Klassen und Klassenkonflikt in der industriellen Gesellschaft’da, “yarı grup” adını verdiği bir kavram geliştiren Dahrendorf, yarı grubu toplumda aynı konuma ve aynı gizil çıkarlara sahip insan topluluğu olarak tanımlamaktadır. Yarı gruplar, gizil çıkarlarını bilinçli olarak ortaya koydukları zaman, çıkar grupları ı haline dönüşmektedirler.
Toplumsal yaşamın her alanında çatışmanın egemen olduğunu savunan Dahrendorf, çatışmanın tümüyle yok edilemeyeceğini, ancak bir süre için denetim altına alınabileceğini ya da yönlendirilebileceğini ileri sürmüştür. İşlevselci yaklaşımın tersine, toplumsal gelişmenin dinamiğinin çatışmada yattığını savunmaktadır. Dahrendorf’a göre, toplumda üç tür değişme olabilir. Yönetici kadrolarda ortaya çıkan değişme, yapısal bir değişmedir. Tarihte daha sık görülen bir değişme ise, yönetilen sınıftan bazı kişilerin yönetici sınıf kadrolarına sızması ya da çatışan gruplar arasında koalisyonlar kurulmasıdır. Üçüncü değişme biçimi ise, yönetici sınıfta bir değişme ortaya çıkmaksızın, bu sınıfın karşıt sınıfın görüşlerini uygulamaya başlamasıdır. Dahrendorf’a ğöre karşıt çıkar grupları arasında çıkan çatışmanın yoğun olduğu oranda, yapısal değişme de köktenci olmaktadır.
Toplumdaki çatışmaları iktisadi ve siyasal olarak ikiye ayıran Dahrendorf, Marxsizm’le liberal görüşü uzlaştırmaya çalışmıştır. Toplumda iktisadi temele dayanan bir çatışmanın varlığını kabul etmiş, ancak bu çatışmanın zorunlu olarak devrimle sonuçlanması gerekmediğini, çatışan çıkar grupları . arasında uzlaşma ve denge sağlanabileceğini savunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Soziale Klassen und Klassenkonflikt in der industriellen Gesellschaft, 1957, (“Sanayi Toplumunda Sınıf ve Sınıf Çatışması”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi