COLOMBO, Realdo (1510 ? – 1559)
İtalyan anatomi ve fizyoloji bilgini. Küçük kan dolaşımını Harvey’den bir yüzyıl kadar önce doğru olarak açıklayan ilk Batılı tıp bilginidir.
Yaşamı üstüne bilinenler pek kesin ve tutarlı olmayan Colombo büyük bir olasılıkla 1510’da (kimi kaynaklara göre 1515 ya da 1516’da) Cremona kentinde doğdu. 1559’da Roma’da öldü. Küçük adı kimi belgelerde Matteo Realdo olarak gösterilir. Bir eczacının oğluydu. Milano’da eğitim gördükten ve yıllarca Venedik’te bir cerrahın yanında çalıştıktan sonra 1538’de Padova Universitesi’nde tıp öğrenimine başladı. 1541’de diplomasını alınca aynı üniversitede öğretim görevlisi olmak için başvurdu, ancak iki cerrahi kürsüsü de Vesalius’a verilmiş olduğundan ertesi yıl Venedik’e dönmek zorunda kaldı. 1543’te Vesalius ünlü anatomi kitabı Fabrica’nın basımı için İsviçre’ye gidince Colombo önce geçici olarak onun görevini devraldı, 1544’te de Padova Üniversitesi’nin cerrahi ve anatomi profesörlüğüne getirildi. O aralar Padova’ya dönen ve görevinin Colombo’ya verildiğini öğrenen Vesalius ile onun tıp öğretilerini kıyasıya eleştiren Colombo arasındaki dostluk ilişkisi bir daha düzelmemek üzere bozuldu. Çoğu kaynaklarda Vesalius’un öğrencisi ve yakın çalışma arkadaşı olarak belirtilmesine karşın Colombo Vesalius’u üstelik en ünlü olduğu dönemde eleştiren ilk anatomi bilginidir. 1545’te Pisa Üniversitesi’nin çağrısını kabul ederek anatomi dersleri vermek üzere Pisa’ya giden Colombo 1548’de Roma’ya yerleşti ve ömrünün sonuna değin bu kentte yaşayarak hem Sapienza Universitesi’nde ders verdi, hem de Papa III. Julius’un özel cerrahlığını üstlendi.
Kan dolaşımım, özellikle kalbin sağ karıncığından çıkan kirlenmiş kanın akciğerlerde temizlenerek sol kulakçığa döndüğü küçük kan dolaşımını Arap hekimleri, özellikle İbnünnefis 13. yy’da doğru olarak açıklamışlardı. Ancak, 2. yy’dan başlayarak Galenos’ un tüm görüşlerini tartışmasız kabul eden Batı tıbbı, onun açıkladığı gibi, kalbin sağ ve sol karıncığını ayıran bölmedeki küçük gözenekler aracılığıyla kanın doğrudan doğruya sağ kalpten sol kalbe geçtiğine inanmıştı. Rönesans’ta, özellikle İtalyan hekimleri Arap bilginlerinin yapıtlarını inceleme ve öğrenme olanağı bulunca, Galenos’un kimi açıklamaları kuşkuyla karşılanmaya başlandı. Bir süre Aranzi ile birlikte bu konu üzerinde çalışan Colombo, karıncıklar arası bölmenin geçirimsiz olduğunu ve kanın akciğerler yoluyla sağ karıncıktan sol karıncığa geçtiğini kanıtlayarak, küçük kan dolaşımını Harvey’den önce ilk kez doğru olarak açıklayan anatomi bilgini sayılır. Ancak aynı yıllarda Servetus’un da küçük kan dolaşımını aynı biçimde tanımlamış olması nedeniyle, Colombo’ nun çalışmasının özgünlüğü sonradan kimi bilginler arasında tartışma konusu olmuştur. Kimi tıp tarihçileri her iki bilginin de İbnünnefis’in açıklamasından yararlandığını öne sürerken, kimileri canlı hayvanlar üzerinde yaptıkları teşrihlerle (açımlamalarla) birbirlerinden habersiz olarak aynı sonuca vardıklarını savunur.
1559’da yayımlanan tek yapıtı De re cmatomica’ da (“Anatomi Üstüne”) göğüs ve karm boşluğu organlarım ayrıntılı biçimde tanımlayan Colombo’ nun getirdiği en önemli yenilik kalbin görevini doğru olarak tanımlamasıdır. Kalbin bir pompa gibi çalıştığını ve kalp kaslarının gevşemesiyle (diastol) karıncıklara dolan kanın gene kalp kaslarının kasılmasıyla (sistol) dışarı atıldığını açıklayan Colombo, sağ karıncıktan çıkarak akciğerlere gelen kirlenmiş kanın burada havayla, özellikle havanın içindeki bir “öz”le temizlendikten sonra sol kulakçığa döndüğünü göstererek Harvey’in öncüsü olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): De re anatomica, 1559, (“AnatomiÜstüne”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi