Rozetta Taşı
Rozetta taşı adıyla anılan ünlü siyah bazalt levha, 1799’da Nil’in batı kolu üstündeki Reşid (Rozetta) kenti yakınında bir kale yapımı sırasında, Napoleon’un ordusundakiPouchard adında bir subay tarafından bulundu. Bugün British Museum’da bulunan taş, düzgün bir biçimi olmayan, 120 cm uzunlukta, 75 cm genişlikte, 30 cm kalınlıkta, köşeleri eksik, masif bir levhadır. Üstünde Yunan ve Mısır dilleriyle yazılmış üç değişik tür yazı vardır. Rozetta taşı, bulunmasından sonra Napoleon’un emriyle Kahire ’ye götürüldü. Fransa ’dan getirtilen iki litografi (taşbaskı) ustası yazıların kalıbını çıkarmakla görevlendirildiler. Taşın üstüne matbaa mürekkebi sürüp bir kağıt kapladıktan sonra, iyi bir baskı elde edene dek kauçuk rulolar geçirerek yazıların kopyasını aldılar. Yazıtın çözümlenmesi için bu kopyalar Avrupa’ daki çeşitli bilim adamı ve kurumlara yollandı. Rozetta taşı 1802’de Londra’ya götürüldü, orada alçıdan dört tane kalıbı alınarak, Oxford, Cambridge, Edinburgh ve Dublin üniversitelerine gönderildi. Yunanca metnin İngilizce’ye, Fransızca’ya ve Latince’ye çevrilen kopyaları ise Avrupa’daki tüm ilgili kurumlara iletildikten sonra British Museum ’da sergilendi. Birçok bilim adamı bu belgeler üstünde çalıştıysa da olumlu bir sonuca varamadılar.
Rozetta taşının üstündeki Mısırca metin hem hiyeroglif, hem de demotik yazı ile yazılmıştı. Hiyeroglif yaklaşık olarak İÖ 4. bin yıl ile IS 3. yy arasında halkın görmesi istenen her tür resmi ve tören belgesinde kullanılmıştı. Demotik yazı ise Ptolemaioslar döneminde (IÖ 304-30) kullanılan, kısaltılmış hiyeroglif işaretlerinin birbir-leriyle birleştirildiği bir yazı türüydü. Champollion Yunanca metinde geçen Ptolemaios, Kleopatra gibi bazı adların hiyeroglifle yazılı metinde bulunmaları gereken yerde, bazı işaret gruplarının oval bir halkayla çevrilmiş olduğuna dikkat etti. Kartuş denen bu halkalarla vurgulanan bölümlerin, vurgulanmaya değer sözcükler, yani kral adları olması gerektiğini düşündü. Ptolemaios ve Kleopatra sözcüklerinin hiyeroglif karşılıklarım alt alta yazınca, her iki adda da geçen üçer işaretin aynı olduğunu gördü. Bu sonuç, tuttuğu yolun doğruluğunu gösterdiği gibi hiyeroglif yazısını çözmede de atılmış ilk adım oluyordu. Yedi yüz çözümlenmiş işareti içeren Mısır hiyeroglifinde, işaretler yalnız tek bir nesneyi belirlemek için kullanılmazdı. Örneğin Güneş işareti aynı zamanda ışık, parlaklık, gündüz, doğmak gibi kavramları da anlatırdı.
Rozetta taşındaki yazı, Menfis’de toplanan Mısır rahipleri kurulunda alınan bir kararı içermektedir. Tüm Mısır’ın Kralı V.Ptolemaios’un (IÖ 205-180) taç giyme törenine ilişkindir. Başlangıç satırları kralın unvanlarından, tanrılara bağlılığını ve halkına duyduğu sevgiyi belirten sözcüklerden oluşmaktadır. Daha sonra kralın halkına sağladığı faydalar sıralanmakta, son bölümde kralın halkına yaptıklarına karşılık halkın krala şükranlarını nasıl göstereceği rahipler tarafından tanımlanmaktadır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi