CROMPTON, Samuel (1753-1827)
İngiliz, mucit. Bulduğu iplik eğirme ve bükme makinesiyle pamuklu dokuma sanayiinde eğirme aşaması bütünüyle makineleşmiştir.
3 Aralık 1753’te Lancashire’da Firwood’da doğdu, 26 Haziran 1827’de Bolton’da öldü. Küçük yaşta ailesiyle birlikte iplik eğirme işinde çalışmaya başladı. Bu sıralarda Ingiliz Sanayi Devrimi’nin öncü ve ilk makineleşen sanayilerinden biri olan pamuklu dokuma alanında buluşlar birbirini izlemekteydi. 1733’te John Kay’in “uçan mekik” olarak anılan buluşuyla dokumacılık aşamasında üretim olağanüstü artmış, dokuma ve eğirme aşamaları arasında var olan uyumsuzluk daha da belirginleşmişti. Pamuk ipliğinin göreli kıtlığı, pamuk ipliği fiyatını ve eğirici ücretlerini yükseltirken, dokumacıların ücretleri de düşmüştü. Bu durum eğirme aşamasının makineleştirilmesi yolundaki çabaların yoğunlaşmasında etkili oldu. 1728’de Paul Lewis ve John Wyatt, değişik hızlarda dönen makara, silindir ve konilerden oluşan bir eğirme makinesi yaptılar. 1765’de Hargreave, bu makineyi geliştirerek pamuk eğirme makinesini yaptı. Bu makinenin en küçüğü bile 8 eğiricinin işini bir işçiyle çıkarabiliyordu. 1767’de Arkwright, Lewis ve Wyatt’ın buluşu üzerinde çalışarak su gücüyle işleyen tezgâhı buldu.
1779’da Crompton’un bulduğu iplik eğirme ve bükme makinesi, pamuk eğirme makinesiyle su tezgâhının bir karışımıydı. Bu son buluşla eğirme aşaması tümüyle makineleşmiş ve ev-sanayinin yıkımı hızlanmıştır.
Crompton’un buluşu 1780’lerde pamuk ipliği üretiminin hızla artmasına yol açmış bu kez dokumacılık aşamasının makineleşmesi çabaları yoğunlaşmıştır.
Buluşunun patentini alamayacak kadar yoksul olan Crompton, makinesinin sırrını kendisine para vereceklerini söyleyen birkaç sanayiciye açmış, bunun sonucu eline yalnızca 60 sterlin geçmiştir. Yıllar sonra, 1812’de 300 fabrikanın Crompton’un bulduğu makineyle donatılmış olduğu bir sırada parlamento kendisine 5000 sterling verince pamuk ticareti yapmak üzere iş hayatına atılmış, ancak başarılı olamamıştır.
* KAYNAKLAR: J.Kennedy, Brief Memoir of Samuel Crompton, 1849; G.J.French, Life of Samuel Crompton, 1860.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi