CANNIZZARO, Stanislao (1826-1910)
İtalyan, kimyacı. Avogadro Hipotezi’ni uygulayıp atom, molekül ve atom ağırlıkları kavramlarını açıklamıştır.
Cannizzaro 13 Temmuz 1826’da Sicilya’nın Palermo kentinde doğdu, 10 Mayıs 1910’da Roma’da öldü. Palermo, Napoli ve Pisa üniversitelerinde kimya ı ve fizik eğitimi gördü. 1847’de üniversiteyi bırakıp Sicilya’daki ihtilale katıldı. Ancak ihtilal başarılı olmayınca 1849’da Paris’e gitmek zorunda kaldı. Burada Chevreul’un laboratuvarında iki yıl çalıştıktan sonra yeniden İtalya’ya döndü ve Sardin-ya’nın Alessandria kentinde öğretmenlik görevi aldı. Daha sonra, 1855’te Cenova, 1861’de Palermo ve 1871’de de Roma üniversitelerinde profesörlük görevlerini üstlendi. 1871’de senatör seçildi ve genellikle halk sağlığı ile ilgili sorunlara yöneldi. Bu arada gümrük laboratuvarlarının kurulmasını sağladı.
Cannizzaro kısıtlı olanaklara karşın 1853’te kendi adı ile anılan tepkimeyi buldu. Bu tepkimede, benzaldehit, kuvvetli bir baz ortamında kendi kendine yükseltgenme ve indirgenme yolu ile benzoik asit ve benzil alkole dönüştürülmektedir.
Cannizzaro’nun kimya bilimine en önemli katkısı Avagadro’nun “eşit hacimdeki bütün gazların aynı koşullar altında eşit sayıda molekül içerdiğini” ileri süren hipotezinden yararlanarak yarım yüzyıldan beri bir türlü kararlaştırılamayan atom ağırlıkları konusunu aydmlatmasıydı. Cannizzaro 1858’de Avo-gadro’nun elli yıl önce yayımladığı hipotezini öğrenince, bu savın gazların molekül ağırlıklarının ve içeriklerinin saptanmasında kullanılabileceğini anladı. Gazların dışındaki kimyasal maddeler için de molekül ağırlıklar özgül ısılarının ölçümüyle bulunabilirdi. Gay-Lussac’ın bileşen gaz hacimleri ilkesini uygulayarak yaptığı hesaplar Berzelius’un saptadığı elementlerin atom ağırlıklarının doğruluğunu kanıtladı. Bu bulgularım 1858’de Sunto di un corso di filosofia chimica (“Kimya Felsefesi Derslerine Örnek”) adlı yapıtında topladı.
1850’li yıllar kimya biliminin en karmaşık dönemine rastlar. Bu sıralarda Dalton’un atom teorisi
genellikle benimsenmekle birlikte kimyasal maddelerin yapılarını ve atom-molekül kavramlarını belirleyecek formül yazımı konusunda bir birlik yoktu; elementlerin atom ağırlıkları konusunda da bilim adamları kesin ve doğru sonuca varamamışlardı. Berzelius ve başkaları elementlerin atom ağırlıklarını doğru olarak gösteren değerler bulmuşlardı, ancak uygulamalarda çeşitli sorunlar çıkmaktaydı. Örneğin basit bir bileşik olan asetik asitin on dokuz farklı formülü vardı. Kekule karışıklığa son vermek amacıyla 1850’lerin sonlarına değin Avrupa’nın önde gelen kimyacılarının katılacağı bir bilimsel toplantının yapılmasını önerdi ve 1860’ta Karlsruhe kentinde ilk kez bir uluslararası kimya konferansı yapıldı. Konferansa katılan 140 delege arasında Wöhler, Liebig, Dumas, Bunsen, Kolbe, Frankland ve Mendeleyev gibi devrin tanınmış bilim adamları da bulunmaktaydı. Cannizzaro konferansa katılanlara Sunto di un corso di filosofia chimica’yı dağıttı ve Avogadro’nun hipotezini destekleyen etkileyici bir konuşma yaptı. Özellikle atom ve molekül arasındaki farkı vurguladı. Hidrojen atomunun ağırlığını 1 olarak kabul edip hidrojen molekülünün iki hidrojen atomundan meydana geldiğini gösterdi. Konferans sonunda bazı bilim adamlarını Avogadro’nun çalışmalarının önemine inandırabilmişti ve kısa bir süre sonra da Avogadro Hipotezi yaygın olarak benimsendi. 1860’larda bu önemli kavramın açıklığa kavuşmasından sonra kimyasal formüller basitleştiği gibi temel ilkelerde bir görüş birliği oluştu.
• YAPITLAR (başlıca): Sunto di un corso di filosofia chimica, 1858, (“Kimya Felsefesi Derslerine Örnek”).
• KAYNAKLAR: Stanislao Cannizzaro, Şeritti Vari, 1926.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi