DALAY LAMA (1935)
Tibetli din ve devlet adamı. Tibetliler’ in ruhani ve dünyevi önderleri olan Dalay Lamalar’ın on dördüncüsüdür.
Tendzin Gyatso Dalay Lama, 6 Haziran 1935’te Takster’de doğdu. Asıl adı Lamo Dondup’tur. Tibetli bir köylü ailesinin 5 çocuğundan biridir. Tibet Budizmi’nin bir kolu olan Lamaizm’e göre Bodhisattva Chenrezi ya da Avalokitteçvara’nın yeryüzündeki görüntüsü ve ve Tibetliler’in ruhani ve dünyevi önderi olan Dalay Lamalar’dan 13.Dalay Lama Thupten Gyatso 1933’te ölünce, Dalay Lama olacak yeni kişi aranmaya başlandı. Uzun süren aramalardan sonra, Thupten Gyatso’nun ruhunun, o sırada 2 yaşında bir çocuk olan Lamo Dondup’a geçtiğine karar verildi. Ailesinden alınan çocuk kutsal kent Lhassa’ya götürüldü. 5 yaşına gelince kendisine Tendzin Gyatso adı verildi ve 22 Şubat 1940’ta Dalay Lama olarak tahta çıkarıldı. Ancak yaşı küçük olduğundan ülke yönetimini bir naipler kurulu üstlendi. Başkent Lhassa’daki Potula sarayına yerleşen Dalay Lama burada yoğun bir eğitimden geçti. Metafizik ve kutsal metinlerin yanı sıra matematik, coğrafya ve İngilizce öğrenerek bilgisini geliştirdi ve ülke yönetimini üstlenmeye hazırlandı.
II.Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere’nin Hindistan’dan çekilmesi ve 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’ nin ilanı, yöredeki güç dengelerini altüst etmişti. Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) bu durumdan yararlanarak Ekim 1950’de Tibet’i işgal etti. Bunun üzerine henüz 15 yaşında olmasına karşın Dalay Lama, Tibet’in yönetimini naipler kurulundan devraldı. Kısa bir süre sonra Lhassa’dan ayrılarak, gerektiğinde Hindistan’a kaçabilmek için Yatung’a geçti. Ancak, ÇHC ile Tibet arasında, Mayıs 1951’de Pekin’de bir antlaşma imzalanmasından sonra Lhassa’ya döndü. Bu antlaşmaya göre, ÇHC Tibet’te askeri güç bulunduracak ve ülkenin dış politikasını yönlendirecekti. Ancak ÇHC, Tibet’in bölgesel özerkliğine saygı gösterecek ve Dalay Lama’mn ülkesini yönetmesine izin verecekti.
Dalay Lama, bundan sonra tüm gücüyle Tibet ile ÇHC arasındaki ilişkilerin dengeli ve yumuşak olmasına çalıştı. 1953’te ÇHC tarafından Çin Budist Birliği onursal başkanlığına, 1954’te ÇHC Ulusal Meclisi delegeliğine, 1955’te ise Özerk Tibet Bölgesi’ nin Yönetimi için Hazırlık Komitesi başkanlığına getirildi. Ancak, işgalden hemen sonra Çinliler’in Lamaist manastırlarına ve rahiplere saldırılarda bulunmaları ülkede bir huzursuzluk ortamının doğmasına neden oldu. Doğu Tibet’teki Amdo ve Khampa bölgelerinde yaşayan Tibetliler, 1956’dan başlayarak Çinliler’e karşı gerilla saldırıları düzenlemeye başladılar. Eylemlerin sert bir biçimde bastırılması ülkedeki gerginliklerin daha da artmasına yol açtı. Bu olaylar üzerine Hindistan’a giden Dalay Lama, Başbakan Nehru’nun arabuluculuk yaptığı bir görüşmede ÇHC başbakanı Çu En-Lay’dan Tibet’teki uygulamaların yumuşatılacağına ve bazı birliklerin geri çekileceğine ilişkin güvence aldı. Buna karşın, ülkedeki karışıklıklar yatışmadı. Dalay Lama, 19 Mart 1959’da başgösteren genel ayaklanmanın da şiddetle bastırılmasından sonra Tibet’i terkederek Hindistan’a sığındı.
Dalay Lama bu tarihten sonra, dünya kamuoyunun ilgisini Tibet’in bağımsızlık davasına çekmek için yoğun bir mücadele başlattı. Çeşitli Avrupa ve Asya ülkelerine ve ABD’ye giderek konuşmalar yaptı. 1962’de My Land and My People (“Ülkem ve Halkım”) adındaki kitabım yayımladı. Ayrıca, 1970’te sayıları 80.000’i bulan Tibetli mülteciler arasında birliği korumaya ve geleneksel Tibet kültürü ilü dinini yaşatmaya çalıştı. 1979’daki iç siyasal değişikliklerden sonra, Tibet’e karşı daha yumuşak bir siyaset izlemeye başlayan ÇHC yöneticileri tarafından Tibet’e geri çağrıldıysa da bu öneriyi reddetti. Halen (Mart 1984) Hindistan’da yaşamaktadır. Dalai Lama, barışçıl politikaları ve Tibet’in özgürlüğü için şiddet karşıtı mücadelesi nedeniyle 10 Aralık 1989’da Nobel Barış Ödülü almıştır.
• YAPITLAR (başlıca): My Land and My People, 1962, (“Ülkem ve Halkım”);
• KAYNAKLAR: C.Bell, Tibet, Past and Presen t. 1924; C.Bell, Portrait of Dalai Lama, 1946; H.Harrer, Seven Years In Tibet, 1953; H.Richardson, A Sbort History of Tibet, 1962; W.D. Shakabpa, Tibet: A Political History, 1967; N.Barber, From the Land of Lost Continent: The Dalai Lama’s Fight for Tibet, 1969.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi