CROMWELL, Thomas ( ?- 1540)
İngiliz devlet adamı. İngiliz kilisesinde Reform hareketinin öncüsü olmuştur.
Gençliği üzerine yeterli bilgi yoktur. 1485’te Putney’de doğduğu ve nalbantlık, biracılık, terzilik gibi çeşitli işlerle uğraşan Walter Cromweli’in oğlu olduğu sanılmaktadır.
Düzenli öğrenim görmedi. 1504-1514 arasında Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde bulunduğu sırada ticaretle uğraştı. Avrupa’daki siyasi gelişmeleri de izledi. 1514’te İngiltere’ye döndükten sonra dinsel ve siyasal etkisi büyük olan Kardinal Wolsey’nin hizmetine girdi. Kısa zamanda Wolsey’nin en yakın yardımcısı oldu. Küçük manastırların kapatılarak gelirlerinin lpswich ve Oxford’da kurulan yeni kolejlere aktarılması konusunda önemli rol oynadı. Bu yıllarda bir yandan da hukuk öğrenimi gören Cromwell, 1523’te parlamentoya girdi. Wolsey, VIII.Henry’nin boşanmasını sağlamakta başarı gösteremeyince 1529’da gözden düştü. Bu durum Cromwell’e yaradı ve devlet yönetiminde hızla yükseldi. 1529’da çalışmaya başlayan ve VIII.Henry döneminde birçok reformun yasalaşmasını sağlayan Reform Parlamentosu’na seçildi. Aynı zamanda VIII.Henry’nin danışmanlarından biri oldu.
1532’den sonra hükümet içinde çeşitli sorumluluklar üstlenmeye başladı ve yetkileri gün geçtikçe arttı. Hazine sorumlusu, maliye bakanı, krala karşı sorumlu özel yetkili bakan ve hükümet içinde özel yargı yetkilisi oldu. Bir süre sonra da VIII.Henry Cromwell’e din alanındaki uygulamalara ilişkin tam yetki tanıdı.
Cromwell, 1533’te hazırladığı ve Reform Parlamentosu’nun onayladığı yasa tasarısıyla evlenme ve vasiyetname hazırlanması gibi işlerde Roma’dan izin alınmasını engelledi. Böylece VIII. Henry’nin boşanmasının önündeki engeller kalktı. Daha sonra hem siyasi, hem mali nedenlerle manastırların kapatılmasına ilişkin çalışmalarına başladı. 1540’a gelindiğinde tüm manastırlar ve bağlı kuruluşlar kapatılmış, mal varlıkları ve gelirleri saraya devredilmişti.
Cromwell, siyasi olarak egemen ulusal devlet yaratmak amacını güdüyordu. Papahk’m krallık üzerindeki etkisini sınırlandırma yolundaki çalışmaları, bu amaca ulaşmak yolundaki ilk adımlardı. Yasaların mutlak üstünlüğünü savunuyordu. O yıllara dek ancak olağanüstü durumlarda toplanan Avam Kamarası’nın etkin bir kurum haline getirilmesine çalıştı. Toprak sahibi soyluların siyasi ve adli yetkilerinin sınırlandırılmasında ve bu yetkilerin Devlet Danışma Meclisi denetimindeki yargıçlara verilmesinde büyük etkisi oldu.
Cromwell’in din alanında ve buna bağlı olarak siyasi alanda yürüttüğü reformlar, İngiltere’nin dış ilişkilerinde bazı sorunlar yarattı. 1533-1536 arasında reformun en güç yıllarında Fransa ile Ispanya arasındaki düşmanlık, bu ülkelerden gelebilecek bir dış müdaheleyi engellemişti. Ama 1536’dan sonra bu ülkelerin İngiltere’ye karşı bir ittifak oluşturması tehlikesi doğdu. Cromwell, VIII. Henry’nin Katolik dünya içinde kalma isteğine karşın, Lutherci Alman prensleriyle ittifak içine girmenin yararlı olacağını düşünüyordu. Bu amacım gerçekleştirmek için 1539’da VIII.Henry’nin Cleves’li Anne ile evlenmesini sağladı. Ama kral dördüncü karısından hoşlanmadı. Bir yıl içinde uluslararası siyasi durum değişince ve İngiltere açısından bir tehlike kalmayınca kral, Alman prensleriyle ittifakı simgeleyen evliliğini sürdürmedi ve bu evliliği hazırlayanları cezalandırdı. Cromvvell, 10 Haziran 1540’ta tutuklandı. Sorgusu yapılmadan mahkûm edilerek 28 Temmuz’da öldürüldü.
• KAYNAKLAR: A.G.Dickens, Thomas Crommell and the English Reformation, 1959; R.B.Merriman, Life and Letters of Thomas Cromuvell, 2 cilt, 1902.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi