CHARLES V [Akıllı] (1338-1380)
Fransa kralı. Fransa’nın siyasi birliğini sağlamıştır.
21 Ocak 1338’de Vincennes’de doğdu, 16 Eylül 1380’de Nogent-Sur-Marne’da öldü. Kral II.Jean’ın (iyi Yürekli Jean) en büyük oğludur. Eğitimi hakkında hiçbir bilgi yoktur. 1349’da veliaht unvanını aldı. Bu unvanı alan ilk Fransız kralıdır. 1350’de kuzeni Jeanne de Bourbon iie evlendi ve bir oğlu oldu. 16 yaşındayken babası tarafından Normandiya dükü yapıldı. Babası ve iki erkek kardeşi ile birlikte Ingilizler’e karşı yapılan savaşa katıldı. Babası Poitiers’te tutsak alınınca 1356’da kral naibi olarak Fransa’ yı yönetmeye başladı. 1360’a kadar bu görevi sürdürdü. 1364’te Il.Jean’m ölümüyle kral oldu. Akılcı siyasi yargıları ve diplomasi yeteneği ile Fransa’ya iç barış getirdi, ülke yönetimini düzenledi ve kültürel yaşamı canlandırdı.
V.Charles, kral naibi olduğu zaman başta hâzinenin yoksulluğu, Navarre Kralı Charles’ın [Kötü] entrikaları, Ingilizler’in aşırı istekleri ve köylülerin sefaleti gibi birçok sorunla uğraşmak zorunda kaldı. Babası için Ingilizler’in istediği fidyeyi toplayabilmek için, Genel Devlet Meclisi’ni iki kez toplantıya çağırdı. Laon Piskoposu Lecoq ile Parisli tüccarların önderi Marcel’in denetimindeki meclis, Charles’dan para karşılığında, birçok ödün aldı. Charles 3 Mart 1357’de imzaladığı Büyük Buyruk ile özel danışmanlarını terketmeyi, anayasal ve parlamenter bir yönetim kurmayı kabul etti. Bu ödünlere karşın Marcel’in, Charles’ın 22 Şubat 1358’de iki mareşalini öldürtmesi üzerine, Charles Paris’ten kaçarak Compiegne’de kendi meclisini topladı. Artoie ve Picardy soyluları ve Champagne yöneticileri ile ittifak yaparak güçlendi. 31 Temmuz 1358’de Marcel’in öldürülmesi üzerine Picardy, Ile-de-France ve Champagne’ı kasıp kavuran Jacquerie köylü ayaklanmaları soylular tarafından bastırıldı. Charles’m 2 Ağustos 1358’de Paris’e girmesiyle 1335’ten beri Genel Devlet Meclisi’ne egemen olan tüccarların etkinliği kırıldı ve Charles’ın otoritesi sağlandı.
Mayıs ve Ekim 1360’ta imzalanan Bretigny ve Calais antlaşmalarıyla Ingiliz Kralı III.Edward, Fransa’nın güneybatısındaki toprakların çoğunu ve fidyenin önemli bir bölümünü aldı ve ateşkes ilan edildi.Serbest bırakılan Il.Jean Fransa’ya döndü ancak fidyenin kalan kısmı ödenmeyince yeniden tutsak edildi ve Londra’ya götürüldü. Il.Jean 18 Nisan 1364’te tutsak iken öldü ve Charles Fransa kralı oldu.
Charles kral olduktan sonra, naiplik döneminde edindiği deneyimlerden yararlanarak 100 Yıl Savaşları ile yıpranmış olan ülkesini askeri, siyasi ve kültürel yönden güçlendirmeye çalıştı. Bertrand du Guesclin gibi değerli askerlerden Şansölye jean ve Guillaume de Dormans, Pierre d’Orgemont gibi danışmanlardan yararlandı. İlkin Navarre Kralı Charles [Kötü] Mayıs 1364’te Cocherel savaşı ile bozguna uğratıldı ve Normandiya’daki malları Montpellier Senyörlüğü’ne devredildi. Ardından Bretagne’dakı veraset savaşlarına son vermek için Auray’de Ingilizler’le savaştı. Savaşı kaybettiyse de 2 Nisan 1365’tekı Guerande Antlaşması ile askeri yenilginin yıkımı bir ölçüde giderildi ve Monfort Fransa’ya bağlandı. Compagnies adındaki paralı askerlerin yarattığı sorunlar, bunların 1366’da I.Pedro’ya karşı Castilla Kralı II.Enrique’i desteklemek üzere Ispanya’ya yollanmalarıyla çözüldü.
Caiais Antlaşması’nm bazı maddelerindeki belirsizlikler nedeni ile Fransa ve Ingiltere 1368’de yeniden savaşmaya başladılar. Savaş sırasında Rouerge ve Limousin işgalden kurtarıldı. 1373’te Pouitou, 1377’de Aunis ve La Saintonge yeniden ele geçirildi. 1380’e gelindiğinde İngilizler’in işgalinde Caiais, Bor-deaux, Bayonne, Cherbourg ve Brest’ten başka yer kalmamış, Fransa’daki İngiliz işgali önemli ölçüde durdurulmuştu.
Charles tüm bu savaşlara malı kaynak yaratmak için ticaret, tuz ve maden vergilerini zorla toplamaya başladı. Krallığı sona erinceye dek bu uygulamalarım sürdürdü. Mali danışmanı Nicolas Oresme’e kamu denetiminden bağımsız bir mali örgüt kurdurdu. Bir saray hâzinesi ve sağlıklı bir para birimi yarattı. Aydın bir kral olan Charles, bilimsel ve sanatsal yaşamın canlanması için de çalıştı. Papaz Raoul de Presles ve Nicolas Oresme’den Augustine ve Aristoteles’i Fransızca’ya çevirmelerini istedi. Yeniden inşa ettirdiği Louvre’da elyazmalarmdan oluşan bir kitaplık kurdurdu. L’Hötel du Saint-P6i, Bastille ve Versailles’ın yapımlarım tamamlattı. Dinsei ayrılıklara önem vermeyen bir kişi olarak Yahudileri korudu, Languedoc’daki Engizisyon’un eylemlerini sınırlamaya çalıştı. Charles Fransa’nın siyasi birliğini sağlayan bir kral olarak tanınmıştır.
• KAYNAKLAR: J.Froissart, 14 th Century Chromcles (ty); K.Fowler, The Age oj Plantagenet and Valois: The Struggle Tor Supremacy, 1328-1498, ‘1967; E.Perroy, The Hundfed Years War (Ing.çev.1951).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi