CHARLES V (CHARLES QUINT) (1500-1558)
Kutsal Roma-Germen imparatoru. Avrupa’yı Katolik bir imparatorluk etrafında birleştirmeye çalışmıştır.
24 Şubat 1500’de Gand’da (bugün Belçika’da Ghent) doğdu, 21 eylül 1558’de Ispanya’nın Estrama-dura bölgesindeki Yuste manastırında öldü. Babası Habsburg hanedanından Hollanda Lordu I.Philip, annesi Aragon ve Kastilya Prensesi Joanna’dır. Babası 1506’da ölünce halası onu Hollanda kral naibi yaptı. Annesinin babası II.Ferdinand, bir tspanya-Habsburg birleşmesini önlemeye çalışıyor ve Ispanyol tahtına Charles’ın kardeşi Ferdinand’m geçmesini istiyordu. Ancak II.Ferdinand, 1516’da ölünce Aragon ve Kastilya’nm yönetimini, annesinin akıl hastalığı nedeniyle, Charles üstlendi.
Charles, 1517’de İspanya’ya yerleşti. 1518’de dedesi I.Maxımilian ölünce Habsburg toprakları da onun eline geçti. 1519’daki imparatorluk seçimini Fransa Kralı l.François’ya karşı kazanınca Kutsal Roma-Germen imparatoru unvanım aldı. 1520’de Aachen’da taç giydi.
imparatorluk din, dil, gelenek ve kimi ayrıcalıklar bakımından olduğu kadar, coğrafi konumlan bakımından da birbirlerinden çok farklı krallıklardan oluşuyordu. Her krallıkta imparatoru temsil eden ve onun adına karar verebilen bir naip vardı. Charles, 1520’de İspanya’dan ayrılınca, tahta Joanna’m çıkmasını isteyen, naip Adrianus’a ve kimi vergilere karşı olan “Comuneros”lar (Kastilya kent devletleri) başkaldırdı. Charles’ın geri dönerek ayaklanmayı bastırması çok kanlı oldu.
Durum Almanya’da da karışıktı. Yerel prenslerin imparator karşısındaki bağımsızlığı, diyet meclisinin onayı olmadan asker ya da vergi toplanamaması V.Charles’m otoritesini sarsıyordu.
V.Charles, imparatorluk sınırları içinde yayılmaya başlayan Luther’cı görüşleri ortadan kaldırmak amacıyla Mayıs 1521’de Worms Diyet Meclisi’ni topladı. Luther’in cezalandırılmasına karar verildi ve Worms bildirisiyle Protestanlık’a karşı savaş açıldı.
1521’de Fransa’yla I.Maximilian döneminden (1493-1519) beri süren savaş, yeniden başladı. I.Fran-çois’mn orduları Lombardia’yı aldı, ancak 1525’te Pavia’da bozguna uğratıldı. I.François esir edildi. Madrid’de Charles’m hazırladığı antlaşma koşullarını kabul eden François, Charles’m kızkardeşi, Portekiz kraliçesi Eleanor ile evlenmek zorunda kaldı. Serbest kalınca Madrid Antlaşmasına karşı çıktı. Aynı yıl Fransa, Papalık, Venedik ve Milano, “Cognac Birliği ”nde V.Charles’a karşı birleştiler.
Kanuni Sultan Süleyman’ın 1520’de tahta çıkmasından sonra Osmanlılar’ın Avrupa’ya akmları daha da arttı. Macaristan-Bohemya kralı 1526’da Mohaç’ta Osmanlılar’a yenilince Charles’ın kardeşi Ferdinand da geride kalan toprakların yönetimini ele geçirdi.
V.Charles, 1527’de çoğunluğu paralı Germen askerlerden oluşan ordusuyla Roma’ya girerek kenti yağmaladı. Papa anlaşmaya hazırdı. 1529’da Milano’ yu da ele geçiren V.Charles, teyzesi ve I.François’nm annesinin de katkısıyla gerçekleştiği için “kadınlar barışı” olarak da adlandırılan Cambrai Barışı’nı imzaladı. Papa ile de ayrı bir antlaşma imzalayan Charles, Bologna’ya geçti ve Şubat 1530’da papa tarafından Kutsal Roma- Germen İmparatoru olarak kutsandı.
1529’da Viyana’yı kuşatan Kanuni Sultan Süleyman Avusturya’ya büyük kayıplar verdirmişti. Charles’ın kardeşi Ferdinand Osmanlı akmlarıyla uğraşırken, Alman prensleri üzerindeki otoritesini yitirmişti. 1530’da Protestan Alman Prensleri Augsburg Diyet Meclisi’nde Charles ile aralarında bir uzlaşma sağlayamayınca “Schmalkalde Birliği”ni kurdular.
Charles, 1532’deViyana önlerinde, Kanuni Süleyman tarafından bir meydan savaşma zorlandıysa da, buna yanaşmadı. Büyükbabası II.Ferdinand’m Kuzey Afrika’yı ele geçirme tasarısını gerçekleştirmek için, İspanya kıyılarına akınlar yapan Barbaros Hayred-din’e’ karşı saldırıya geçerek Tunus’u aldı. Afrika’dan Napoli’ye geçti. 1536’da Roma’ya girdi. Provence’ı işgal etmesi üzerine I. François Osmanlılar’dan yardım istedi. Bunun üzerine 1538’de yeni bir barış antlaşması imzalandı.
Charles, 1539-1540’ta Gand’da (Ghent) başlayan ayaklanmayı bastırdı ve kentin tüm ayrıcalıklarına son verdi. 1541’de toplanan Regensburg Diyet Meclisi’nde, Protestan Alman prensleri karşısında daha uzlaşmacı bir tavır aldı. Ancak bu ödünler papa ve Luther tarafından kabul edilmedi. Ağustos 1541’de Barbaros Hayreddin’in sığmağı olan Cezayir’e denizden saldırıya geçtiyse de başarılı olamadı.
Charles oğlu Felipe’ye (Philip) Milano’yu verince, Fransızlar 1542 Ağustosu’nda Charles’a savaş açtılar. Osmanlı Devleti, Papalık ve Fîollanda Dükü Guelders de Fransa’yı destekliyordu. Charles 1544’te Protestanlık’ın gelişmesini Fransa’nın da destekleyeceği konusuda gizli bir maddeyi içeren Crepy Barışı’ m imzalamak zorunda kaldı. Bunun üzerine papa Chârles’dan yardım istedi. Charles Protestan ! Saksonya Dükü Maurice’in de. desteğini alarak 1547’de Mühlberg’de Schmalkalde Birliği’ni yenilgiye uğrattı.
II.Henry’nin 1548’de Fransa kralı olmasından sonra papa Habsburglar’la yaptığı antlaşmayı bozdu. Char-les’ın önerdiği anayasal değişiklikler ve daha merkezi bir Alman birliği Katolik ve Protestan Alman prenslerince kabul edilmedi. Charles Augsburg Meclisi’nde dinsel konularda yeniden uzlaşmak zorunda kaldı.
Gelir kaynakları savaş giderlerini karşılayamaz duruma gelince yüzyılın çoğu yöneticileri gibi Charles da kredi olanakları aramaya başladı. Antwerp ve Augsburg borsalarmdan borç para alındı. 1550’lerde Alman prensleriyle Fransa arasında Charles’a karşı bir antlaşma yapıldı. Önceleri onu desteklemiş olan Saksonya Dükü Maurice Avusturya’ya girince V.Charles kaçmak zorunda kaldı. Ferdinand da prenslerle uzlaşınca Charles Passau Antlaşması’m imzaladı. 1555’teki Augsburg Antlaşması’yla Protestanlar’a da, Katolikler’le aynı hakların verilmesini kabul ediyordu.
Hollanda’ya çekilmek zorunda kalan Charles, İspanya ile İngiltere’yi birleştirmeyi amaçlayarak oğlu Felipe’nin İngiltere Kraliçesi Mary ile evlenmesini sağladı; fakat Mary’nin çocuğu olmayınca İngiliz
parlamentosu Felipe’ye kral unvanını vermedi.
V.Charles’m Fransa’ya karşı düzenlediği son sefer de başarısızlıkla sonuçlanınca, İspanya ve Hollanda’yı oğlu Felipe’ye, imparatorluğu ve Avusturya’ yı da kardeşi Ferdinand’a bıraktığını açıkladı. Eylül 1556’da İspanya’ya gitti. 1557’de Yuste Manastırı’na kapandı ve burada öldü.
V.Charles, Avrupa’da kendi egemenliği altında birleşmiş Katolik bir imparatorluk kurmak istiyordu. Bu amaçla uzun yıllar Protestanlar ve Osmanlılar’la savaştı. Öte yandan da geniş bir alana yayılmış, farklı iktisadi, dinsel ve kültürel yapılara sahip krallıkları Katoliklik etrafında bir araya getirmeyi başaramadı.
• KAYNAKLAR: M.G.Alvarez, La Espana del Emperador Carlos V, 1966; K.Brandi, Kaiser Kari V, 2 cilt, 1941; R.Carande, Carlos V. y sus Bangueros, 3 cilt, 1949-1967; A de Santa Curus, Cronica del Emperador Carlos Quinto, 5 cilt, 1920-1925; K.Lanz (ed.), Correspondenz des Kaisers Kari V., 3 cilt, 1844-1846; K.Lanz (ed.), Staatspapiere zur Gescbichte Kaiser Karls V, 1845; R.Tyler, The Emperor Charles the Fifth, 1956.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi