PITT, William [Yaşlı] (1708-1778)
İngiliz devlet adamı. Yedi Yıl Savaşları sırasında ülke politikasını yönlendirmiştir.
15 Kasım 1708’de Londra’da doğdu, 11 Mayıs 1778’de Kent yakınlarındaki Hayes’de öldü. Eton’da, Oxford’da Trinity College’dave Hollanda’da Utrecht Üniversitesi’nde öğrenim gördü. 1735’te Old Sarum’dan Whig temsilci olarak Avam Kamarası’na girdi ve Robert Walpole’un barışçıl yönetimine muhalefet eden Whig’lerin “genç yurtseverler” olarak adlandırılan savaş yanlısı kanadına katıldı. Bu grupla birlikte 1742’de yönetimden çekilen Walpole’un yerini alan Carteret (1690-İ763) yönetimine karşı muhalefeti sürdürdü. İngiltere’nin deniz üstünlüğüne dayalı bir siyaset izlemesinden yana olan Pitt, 1740’ta başlayan Avusturya Veraset Savaşı sırasında denizlerde ve Fransız sömürgelerinde yürütülecek bir savaşı savunarak, Fransa’ya karşı mücadeleyi Avrupa kıtası üzerinde yoğunlaştıran Carteret yönetimini şiddetle eleştirdi. 1744’te istifaetmek zorunda kalan Carteret’in yerine yönetime gelen Henry Pelham’ın (1695-1754) hükümette Pitt’e yer verme isteğine kral II. George (1683-1760) karşı çıktı. Ancak, II. George, Avam Kamarası ve İngiliz kamuoyunda itibarı gittikçe artan Pitt’in 1746’da ordu genel saymanlığına getirilmesini onaylamak zorunda kaldı. Pelham’ın ölümüne değin yürüttüğü bu görev sırasında Pitt, İngiltere’nin deniz gücünü artırmaya çalıştı. 1754’te Pelham öldükten sonra başbakan olan Newcastle (1693-1768) tarafından 1755’te görevden alındı.
1756’da başlayan Yedi Yıl Savaşları’nın ilk anlarında İngiltere’nin üst üste aldığı yenilgiler sonucu itibarını yitiren Newcastle istifa etmek zorunda kaldı. Kasım 1756’da kamuoyu baskısı karşısında devlet bakanlığına getirilen Pitt, savaşın yönlendirilmesini tümüyle üstlendi. Askeri güçleri ve donanmayı yeniden örgütleyerek genç ve yetenekli kumandanları işbaşına getirdi. Ardından, Avrupa’da Fransa’ya karşı savaşabilecek olan Prusya ile bir ittifak oluşturmak biçimindeki planını uygulamaya koydu. Böylece, Prusya, İngiltere’nin sağladığı mali destekle Fransa’yı Avrupa’da oyalarken, Ingiltere savaşı Fransız sömürgeleri üzerinde yoğunlaştırabilecekti. Pitt, bu planın bir sonucu olarak Fransızlar’ı Kuzey Amerika ve Hindistan’dan uzaklaştırdı. Antiller ve Afrika’da Fransız güçlerine karşı saldırılar düzenledi, Doğu Hindistan Şirketi’ni, Fransız Doğu Hindistan Şirketi’yle olan mücadelesinde sonuna dek destekledi. Denizler üzerinde, Hindistan’da ve Amerika’da İngiltere’nin kazandığı zaferlerle yetinmeyen Pitt, Rusya, Fransa ve Avusturya güçleri karşısında zayıflayan Prusya’ya yardım etmek için savaşı uzatmaya kararlıydı. Bunun yanı sıra, Fransa’nın Ispanya’yla kuracağı ittifakı öngörerek İspanya’ya karşı da savaş ilan etmek istedi. Ancak bu tutumu, II. George ve hükümet üyelerinin çoğunluğu tarafından benimsenmedi ve Pitt, Ekim 1761 ’de istifa etmek zorunda kaldı.
1763 Paris Barış Antlaşması ile Ingiltere, Kuzey Amerika’daki üstünlüğünü korudu, Minorka’yı geri aldı, Afrika ve Antiller’de toprak kazandı. Ancak Pitt, İngiltere’nin kazandığı askeri zaferleri yansıtması ve dünya çapındaki üstünlüğünü tanıması açısından antlaşmayı yetersiz buldu ve şiddetle eleştirdi.
Bir süre muhalefette kalan Pitt, 1796’da savaşın getirdiği mali yükü hafifletmek için çıkartılan, sömürgelerin kendi yönetim giderlerini karşılamalarını ve vergilendirilmelerini öngören yasanın kaldırılması için mücadele etti. Temmuz 1766’da kral III. George tarafından parlamentodaki belli başlı grupları birleştirerek partiler üstü bir hükümet kurmakla görevlendirildi. Pitt’in kurduğu yeni hükümet, Whig’leri, Tory’leri ve III. George’un parlamentodaki destekçilerinden oluşturduğu “kralın dostları” grubunu kapsıyordu. Ancak, hükümeti oluşturan farklı gruplar arasındaki çekişmeleri önlemede Pitt yetersiz kaldı. Ayrıca, Chatham kontu olarak Lordlar Kamarası üyeliğini kabul etmesiyle Avam Kamarası ve İngiliz kamuoyun-daki siyasal etkinliği de azaldı. Bu sırada gittikçe bozulan sağlığı iki yıl süreyle siyasetten uzak kalmasına neden oldu. Bu süre içinde hükümet, Pitt’in politikasından iyice uzaklaştı. Sağlığını yeniden kazandığında, yokluğunda izlenen hükümet politikasına karşı çıkarak 1768’de istifa eden Pitt yaşamının sonuna dek Lordlar Kamarası’ndaki muhalif gruba önderlik etti.
• KAYNAKLAR: A. voıı Ruville, William Pitt, Grafvon Chatham, 3 cilt, 1905; O.A.Sherrard, Lord Chatham: A W ar M inister in the Making, 3 cilt, 1952-1958; B. Williams, The Life of Wılliam Pitt, 2 cilt, 1913.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi