POPOV, Aleksandr Stepanoviç (1859-1906)
Rus fizikçi ve elektrik mühendisi. Elektromanyetik dalgaların iletişimde kullanılmasına öncülük etmiştir.
16 Mart 1859’da Ural Dağları bölgesindeki Turinskiye Rudniki köyünde (bugün Krasnoturinsk kenti) doğdu, 13 Ocak 1906’da St. Petersburg’da (bugün Leningrad) öldü. Babasının izinden giderek önce bir papaz okulunda okudu; ardından, kendi
kendine çalışarak hazırlandığı giriş sınavlarını başarıyla verip, 1877’de St. Petersburg Üniversitesi’nin Fizik-Matematik Bölümü’ne girdi. 1882’de üniversiteyi üstün başarıyla bitirince, asistan olarak kalması için yapılan önerileri, üniversitede elektrik mühendisliği alanında deneysel çalışma yapma olanağı bulunmadığı gerekçesiyle geri çevirerek, önce Mayıncılık Okulu’nda, daha sonra Kronştad’daki Deniz Kuvvetleri Teknik Okulu’nda öğretim görevlisi oldu. Her iki okulda da elektrik, manyetizma ve elektrik makineleri derslerini veriyor, elektrik laboratuvarlarını yönetiyordu. 1901’de St. Petersburg Elektroteknik Enstitüsü’nde profesörlüğe, 1905’te enstitünün yöneticiliğine getirildi. Aralık 1905’te, öğrenci gösterilerini engellemek üzere baskı uygulamasını isteyen St. Petersburg valisinin emrine uymayı reddederek zor günler yaşayan Popov, sağlığının birden bire bozulmasına neden olan bu olay yüzünden, bir ay içinde öldü.
Popov, elektromanyetik dalgaların gönderilmesine ve alınmasına ilişkin deneylerine 1895’te, Mayıncı-lık Okulu’nun laboratuvarında başlamıştı. Bu deneylerde kullandığı alıcıyı, 1890’da Edouard Branly’nin bulduğu ve 1894’te Lodge’un geliştirdiği koherör aygıtını bir röle ve bir bataryayla seri bağlayarak oluşturmuştu. Elektromanyetik dalganın alınmasıyla koherörün direnci azalınca, röle küçük bir çekici koherör tüpüne vuruyor ve tüpün ikinci bir dalgayı almaya lıazır duruma gelmesini sağlıyordu. Yüksek gerilim üreten bir Ruhmkorff bobininin beslediği Hertz osilatörünü de verici olarak kullanan Popov, Mayıncılık Okulu’nun bahçesinde gerçekleştirdiği deneylerde, koherörün ucuna düşey bir tel bağladığında alıcının duyarlılığının birkaç kat arttığını saptadı. Böylece ilk kez “anten” kullanılmış oluyordu. Popov bu bulgularını, St. Petersburg’daki Rus Fizikokimya Kurumu’nun 7 Mayıs 1895 tarihli toplantısında “Metal Tozları’nın Elektrik Titreşimleriyle İlişkisi” başlıklı bildirisinde sundu ve aynı yıl, bu bildirinin bir paragraflık bir özeti yayımlandı. Ocak 1896’da, “Elektrik Titreşimlerinin Alınmasına ve Kaydedilmesine Yarayan Bir Aygıt” başlıklı makalede, alıcı aygıtını ayrıntılı bir biçimde tanımlayan Popov, 24 Mart 1896’da gene Fizikokimya Kurumu’ ııun bir toplantısında bu kez aygıtının çalışmasını sergiledi. Bu toplantıda bulunan kimi gözlemcilerin sonradan belirttiklerine göre, o gün yapılan deneyde telsiz telgrafla ilk mesaj iletimi, 250 metre uzaktan Morse koduyla “Heinrich Hertz” sözcükleri gönderilerek ve salonda kurumun başkanı tarafından alınıp çözülerek gerçekleştirilmişti.
Sonraki yıllarda telsiz aygıtını geliştirmek ve iletişim uzaklığını artırmak amacıyla çalışmalar yapan Popov, Rus savaş gemilerinin telsizle donatılmasını sağlamak üzere 1899’da Paris’e gönderildi ve kendi tasarımı olan aygıtların bu kentte, imalatçı Eugene Ducretet tarafından çok sayıda yapılmasını sağladı.
Telsiz ileşitişimini ya da yaygın adıyla radyoyu ilk kez Popov’un mu, yoksa Marconi’nin mi bulduğu çok uzun süre tartışılmış bir konudur. Marconi’nin patent için başvuru tarihinin 2 Haziran 1896 olmasına karşılık, 1895 yazında başarılı deneyler gerçekleştirdiğinin bilinmesi, ancak bu deneylerin bir bilim kuruntuna sunulmamış olması, öte yandan Popov’un Mayıs 1895 ve Mart 1896 toplantılarında yaptığı deneyler, bildiri ve tutanaklara ayrıntılarıyla geçirilmediğinden, alıcı-verici aygıtların çalışmasına ilişkin açıklama bulunmaması, radyonun öncülüğü konusundaki bu tartışmaların düğüm noktalarıdır. Bu bilgilerin ışığında, birbirlerinden bağımsız olarak çalışan ve çok kısa bir zaman aralığıyla aynı sonuçlara ulaşan Popov ve Marconi’nin adı, radyonun mucidi olarak birlikte anılabilir.
• KAYNAKLAR: A.İ. Berg (der.), İzobreteniye Radyo, AS. Popov. Dokumetıti i Materiyali, 1966; M. Radovski, Alexander Popov: Inventor of Radio, 1957; C. Süsskind, Popov and Beginnings of Radiotelegraphy, 1962.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi