RUMFORD, Benjamin Thompson, Kont (1753-1814) İngiliz, fizikçi. Isının kalorik kuramının geçersiz olduğunu belirleyen deneyleriyle ünlüdür.
26 Mart 1753’te Woburn.’de (bugün ABD’de Massachusetts Eyaleti’nde) doğdu, 21 Ağustos 1814’te Paris yakınlarındaki Auteuil’de öldü. Asıl adı Benjamin Thompson’dır. 1791’de kendisine verilen kontluk unvanı için, bir zamanlar yaşamış olduğu Concorde (bugün ABD’de New Hempshire Eyaleti’nde) kentinin eski adı olan Rumford’u seçtiğinden, Kont Rumford diye tanınır. Birkaç kuşak önce Massachusetts’e yerleşmiş bir çiftçi ailesinin tek çocuğuydu. Ancak bir kaç yıl düzenli eğitim gördükten sonra, on üç yaşındayken bir tüccarın yanında çalışmaya başladı. Bir yandan da kendi kendini yetiştirerek öğretmen oldu. Amerikan Bağımsızlık Savaşı başladığında İngiliz yandaşı ve casusu olmakla suçlanınca, 1774’te Wobum’e, ertesi yıl Boston’a, 1776’da da İngiltere’ye kaçtı. Bakan yardımcılığına varıncaya dek çeşitli görevlere getirildiği bu ülkenin saflarında 1781-1783 arası Amerikan kuvvetlerine karşı çarpışan Rumford, savaşın bitmesi üzerine albay rütbesiyle ordudan emekliye ayrıldı. 1781’de Royal Society üyeliğine seçildi, 1784’te “Sir” unvanı aldı ve aynı yıl Bavyera Seçici Prensi Kari Theodor’un hizmetine girdi. Prensin danışmanı, polis müdürü ve Bavyera orduları başkomutanı olarak Bavyera’da bulunduğu on dört yıl boyunca çeşitli reformların gerçekleştirilmesine katkıda bulundu, yeni bulunmuş olan buhar makinesinin yaygın kullanımını sağladı, Orta Avrupa’ya patatesi tanıtarak ekimini başlattı.
1798’de İngiltere’ye dönen Rumford, bugün İngiltere’nin en önemli bilim ve araştırma kurulularından biri olan Royal Institution’m (Londra Krallık Enstitüsü) kuruluşuna öncülük etti. Başlangıçta, uygulamalı sanatlarla uğraşanlar ve geniş halk kitleleri için bir teknik okul işlevi görmesi, harcamalar için gerekli paranında Londra aristokrasisine verilecek ücretli ders ve konferanslardan sağlanması tasarlanan bu kurum 1800’de çalışmaya başladıysa da bazı anlaşmazlıklar nedeniyle Royal Institution ile ilişkisini keserek 1804’te Paris’e yerleşen ve ertesi yıl Lavoisier’nin dul eşiyle evlenen Rumford, 1809’da sona eren bu evlilikten sonra Auteuil’e çekilerek yaşamının son yıllarını orada geçirdi.
Çeşitli pratik buluşları olan, aydınlanma şiddetinin ölçümüne yarayan “Rumford fotometresi” olarak anılan gölgeli fotometreyi bulan, 20. yy’a değin ışık şiddeti birimi olarak kullanıla gelen “standart mum” birimini ilk kez belirleyen Rumford’un bilime en önemli katkısı, ısının niteliğine ilişkin deneyleri ve bu deneylerden yola çıkarak vardığı sonuçlardır. 1798’de Royal Society’ye sunduğu bir bildiri, ısının o gün için geçerli olan kalorik kuramının çürütülmesi yolunda atılmış en önemli adım sayılır. 1760’ta Black’in geliştirdiği kalorik kuramına göre, ısı, esnek ve ağırlığı olan bir akışkandı. Bir cismin ısınması, içinde kalorik birikmesinin, soğuması da içindeki kaloriği kaybetmesinin sonucuydu. Bavyera ordusu için top yapımıyla ilgilenirken, topların pirinç gövdelerinin matkapla delinmesi sırasında ortaya çıkan ısı Rumford’un dikkatini çekti. Kalorik kuramına göre, bu ısının, pirincin yapısında bulunan ve delme işlemi sırasında sıkıştırıldığı için dışarı çıkan kalorik akışkanından ileri gelmesi gerekiyordu. Delme işlemi sürdüğü sürece ısı oluşumunun da sürdüğünü gözlemleyen Rumford, maddenin içinde ancak belirli miktarlarda bulunması gereken kalorik akışkanının böylesine sınırsız bir ısı yaratamayacağı kanısına vardı. Isıyı doğuran nedenin hareket olması gerektiğini düşünerek ve belirli ağırlıktaki bir su kütlesinin içinde belirli bir süre yinelenen sürtünme hareketiyle ısınan suyun sıcaklığını ölçerek, ilk kez ısının mekanik eşdeğerini kabaca hesaplamayı başardı. Ayrıca, belirli bir sıvı kütlesinin değişik sıcaklıklardaki ağırlığını duyarlı bir biçimde ölçmekle de kalorik kuramının geçersizliğini gösteren Rumford’un bulgularıyla sarsılan kalorik kuramı ileride tümüyle çürütülecek ve Davy, Joule, Maxwell gibi araştırmacıların katkılarıyla yerini ısının kinetik kuramına bırakacaktır.
• YAPITLAR (başlıca): The Collected Works of Count Rumford (ö.s.), S.C. Brown (der.), 1968-1970, (“Kont Rumford’un Toplu Yapıdan”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi