RABELAIS, François (1494-1553)
Fransız, yazar. Orta Çağ yobazlığına karşı çıkmış, hümanizmi, düşünce özgürlüğünü, hoşgörüyü, usçuluğu savunmuştur.
Chinon yakınlarında La Deviniere’de doğdu, 9 Nisan 1553’te Paris’te öldü. Gençliğine ilişkin fazla bilgi yoktur. Rahip olmak için Cordelier Manastın’nda bir süre yaşadığı sanılıyor. 1520’de, Fontenay-le-Compte’daki Puy-Saint-Martin Manastırı’na girdi. Eski Yunanca öğrendi. Bir süre sonra, Benediktin tarikatına katıldı. 1527’de büyük üniversitelerin bulunduğu kentleri gezmeye başladı. 1530’da, Montpellier Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne yazıldı. Tıp öğrenimini bitirdikten sonra, 1532’de Lyon kentindeki Port-le Rhöne Hastanesi’ne hekim atandı. Piippokrates’in Aphoris-moi’sini (“Özlü Sözler”) Fransızca’ya çevirdi. Ardından, Horribles et epouvarıtables faits et prouesses du tres rerıomme Pantagruel’ı (“Çok Ünlü Pantagruel’in Korkunç ve Ürkütücü Marifetleri ve Kahramanlıkları”) yayımladı. Paris piskoposu ve bir diplomat olan Jean du Bellay onu özel doktoru yaparak korumasına aldı. 1534’te du Bellay ile birlikte Roma’ya gitti. Lyon’a’ dönünce Vie inestimable du grand Gargantua, pere de Pantagruel (“Pantagruel’in Babası Koca Gargantua’nın Pahabiçilmez Yaşamı’VGargantua) adlı yapıtını yayımladı. Gargantua, yazarın tasarladığı büyük yapıtın birinci, daha önce yayımladığı Pantagruel ise ikinci kitabını oluşturuyordu.
1535’te, gene İtalya’ya yaptığı bir yolculuk dönüşünde, Rabelais’ye piskoposluk meclisi ödeneği bağlandı. 1536’dan sonra, on yıl boyunca hekim olarak çalıştı. 1546’da bir başka İtalya gezisinin ardından, Tiers livre des faits et dits bero’ıques du noble Pantagruel’ı (“Soylu Pantagruel’in Kahramanlıkları ve Sözlerinin Üçüncü Kitabı”) yayımlandı. Bu son yapıtını Margueri-te de Navarre’a adadı. Ancak bu kitap da öteki iki kitap gibi Sorbonne’daki bağnaz Katolik anlayışın savunucusu tutucu öğretim üyelerince mahkûm edildi. Rabelais 1548’de bu büyük bütünün dördüncü kitabı olan Le quart livre des faits et dits heröiques du noble Pantagruel’ı (“Soylu Pantagruel’in Kahramanlıkları ve Sözlerinin Dördüncü Kitabı”) yayımladı.
Yaşamının son yıllarında Meudon’da papazlık yaptı. Ölümünden sonra çıkan Le cinquieme et dernier livre des faits et dits beroiijues du bon Pantagruel (“Babacan Pantagruel’in Kahramanlıkları ve Sözlerinin Beşinci ve Son Kitabı”) adlı kitabın Rabelais tarafından yazılıp yazılmadığı kesin olarak bilinmemektedir.
Yapıtlarındaki ana tema
Rabelais’nin yapıtını oluşturan ana tema, yazarı bilinmeyen bir öyküden kaynaklanır. İletilmek istenen bildiri, dev Gargantua ile onun oğlu Pantagruel’in serüvenleri aracılığıyla, güldürü biçiminde aktarılır. Böyle bir güldürü çerçevesi, hem dönemin bağnazlıklarından kaynaklanan baskılardan ve sansürden kurtulmak için, hem de Rabelais’nin engin düş gücünü yergilerle donatarak aktarabileceği bir ortam yaratmak için elverişli olmuştur. Böylelikle o dönemin anlayışına aykırı, doğaya yönelik ve yapmacıklara direnen güler yüzlü bir yaşam görüşü ortaya çıkmıştır.
Dil kullanımı
Gerçek anlamda bir hümanist olan Rabelais, üstün yazarlık yeteneğinden yararlanarak sözcüklerle büyük bir ustalıkla oynar. Bir yandan en kaba bir dili kullanırken, bir yandan çok ciddi ve süslü bir dili de yapıtına katar. Öğrenme tutkusu, özgürce inceleme, doğanın kutsallığı, cahilliğe karşı savaş gibi Rönesans’a özgü temaların yanı sıra, masallarda görülen bir deyiş özelliği, bitmek bilmeyen ayrıntı dökümü gibi Orta Çağ sanatında rastlanan özelliklere de yer verir. Doğal, canlı ve sağlam bir anlatımı vardır.
16. yy’ın ilk yarısında yaşamış en verimli Fransız yazarı olan Rabelais’nin yapıtları, daha yayımlandıkları dönemde büyük bir ilgi görmüştür. Kısa bir süre sonra, İngiltere ve Almanya’da tanınmış, İngilizce, Almanca uyarlamaları da yapılmıştır. Rabelais’den esinlenen kimi yazarlar onun ele aldığı konuları geliştirmişlerdir.
Anlatım özellikleri
Fransa’da ise, günümüzde de ona karşı aynı canlı ilgi sürmektedir. Çünkü Rabelais, savunduğu görüşlerin sağlamlığının yanında, güçlü bir öykücüdür. Renkli anlatım, geniş sözcük hâzinesi ölümsüzlüğünün başlıca nedenidir. Temel ilkesi olan doğacılık, başta eğitim düzeninin yenilenmesi olmak üzere tüm dünya görüşüne ışık tutar. Orta Çağ yobazlığına savaş açan Rabelais, insan bedeninin değerli olduğunu, horgörül-memesi gerektiğini ileri sürmüş ve bu görüşlere karşı çıkan bilgisiz, tembel, tutucu din adamlannı acımasızca yermiştir.
Bu özellikleriyle Rabelais, günümüz Avrupa’sının temel düşüncesini de belirleyen bir yazardır. Tüm felsefi düşüncelerini, bilimsel anlatımın kuru ve yansız anlatımından çıkanp romanları aracılığıyla okura yansıtmıştır. Düşünce özgürlüğü, hoşgörü ve usçuluk, onun felsefesini oluşturan temel kavramlardır.
• YAPITLAR (başlıca): Horribles et epouvantables faits et prouesses du Tres renomme Pantagruel, 1532, (“Çok Ünlü Pantagruel’in Korkunç ve Ürkütücü Marifetleri ve Kahramanlıkları”); Vie inestimable du grand Gargantua, pere de Pantagruel, 1534, (“Pantagruel’in Babası Koca Gargan-tua’nın Pahabiçilmez Yaşamı’VGargantua, 1983); Le tiers livre des faits et dits heroiques du noble Pantagruel, 1546, (“Soylu Pantagruel’in Kahramanlıkları ve Sözlerinin Üçüncü Kitabı”); Le quart livre des faits et dits beroi’ques du noble Pantagruel, 1543-1552, (“Soylu Pantagruel’in Kahramanlıkları ve Sözlerinin Dördüncü Kitabı”); Le cinquibme et demier livre des faits et dits heroiques du bon Pantagruel, 1564, (“Babacan Pantagruel’in Kahramanlıkları ve Sözlerinin Beşinci ve Son Kitabı”).
• KAYNAKLAR: M.Bakthin, Tuorçestva Fransua Rable i narodanya Kultura srednevekovya Rönesansa, 1965; A.F.Chappell, The Enigma of Rabelais, 1924; J.Carpantier, Rabelais et la genie de la Renaissance, 1941; D.B.W.Lewis, Doctor Rabelais, 1957; J.Pallard, La vie et l’oeuvre de Rabelais, 1939; J.C.Powys, Rabelais: His Life, 1948.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi