SCHUBERT, Franz (1797-1828) Avusturyalı besteci. Müziği hem Klasik dönemin, hem de Romantizm’in özelliklerini taşır.
Franz Peter Schubert 31 Ocak 1797’de Viyana yakınlarında Himmelpfortgrund’da (bugün Alsergrund) doğdu, 19 Kasım 1828’de aynı kentte öldü. Babası Moravyalı bir köy öğretmeni, annesi Silezyalı bir aşçıydı. Schubert ilk müzik derslerini babasından aldı. Ailesi müzikle yakından ilgiliydi, evde Schubert’in de viyola çalarak katıldığı bir yaylı çalgılar dörtlüsü kurmuşlardı. Schubert dokuz yaşındayken Liecfıten-thal Kilisesi orgcusu Michael Holzer’den org dersleri aldı. 1808’de imparatorluk kilisesi korosunda yer aldı. Ardından koro üyelerinin eğitim gördüğü papaz okuluna kabul edildi. Bu dönemdeki eğiticileri, saray orgcusu Wenzei Ruzicka ile o sıralarda ününün doruğunda olan besteci Antonio Salieri (1750-1825) idi. Öğrenci orkestrasında keman çalan Schubert’in yeteneği çabuk anlaşıldı ve Ruzicka’nın yokluğunda orkestrayı o yönetmeye başladı.
Bu arada ilk bestelerini de yapıyordu. 1812’de sesi çocuk özelliklerini yitirince, okuldan ayrıldı, ama Salieri’nin derslerine üç yıl daha devam etti. Bu arada Viyana’da öğretmen yetiştiren bir okula yazılarak 1814’te babasının okulunda öğretmenliğe başladı. 1813-1815 arasında yazdığı çeşitli yapıtlar genç bir dehanın özgünlüğünü ve imgelem gücünü gösterir. En ünlü lied’leriııden, sözleri Goethe’ye ait Gretcben am Spinnrade’yi (Gretchen Çıkrık Başında) gene bu dönemde, on yedi yaşındayken besteledi.
1818’de öğretmenliği bıraktı. Dostu şair Franz von Schober’in (1796-1882) yardımıyla bütünüyle müzikle uğraşmaya başladı. Gene bu dönemde tanıştığı ünlü bariton Michael Vogl’un (1768-1840) onun lied’lerini söylemesi adının duyulmasını sağladı. 1818’de Macaristan’a, Zselis’e giderek Esterhâzy ailesinden bir kontun kızlarına müzik dersi verdi. Viyana’ya dönüşünde, peşpeşe bestelediği lied’lerinin ve başka yapıtlarının yorumlandığı,Viyana sanat çevrelerince “Schubertiad” adı verilen toplantılara katıldı.
Yapıtlarını yayımlatma çabaları ancak 1821’de sonuç verdi ve o yıl Erlkönig (Cinler Kralı) ve Gretcben
am Spinnrade lied’leri yayımlandı. 1822’de zührevi bir hastalığa, bir olasılıkla frengiye yakalandı. Ama bir yandan da beste yapmayı sürdürdü, müziğin birçok alanında ürünler verdi. 1823’te La Minör Piyano Sonatı’nı, 1824’ün ilk aylarında ise La Minör Dörtlü, Der Tod und das Mddchen (Ölüm ve Genç Kız) lied’inin teması üstüne Re Minör Dörtlü ve yaylılar ile üflemeliler için Fa Majör Sekizli gibi üç oda müziği başyapıtını yarattı. Aynı yıl yeniden Macaristan’a, Esterhâzy ailesinin yanına gitti.
Yaşamının son yılında art arda önemli yapıtlar verdi. 26 Mart 1828’de de ilk konserini düzenledi. Başarılı geçen bu konserden sonra kendisine bir piyano satın alabildi. Hiç ara vermeden çalışması ve hastalığı nedeniyle zayıf düşmüştü, tifüse yakalanarak otuz bir yaşında öldü.
Lied’leri
Schubert’in müzik dünyasına en önemli katkısı lied alanındadır. 600 kadar lied’iyle kendinden önce Viyana Klasikieri’nin, yani Mozart, Haydn ve Beethoven’in sistemleşmemiş çalışmalarını aşmış, yeni bir biçimin sağlam temellerini atmıştır. Viyana Klasikleri’nde görüldüğü gibi şiirin melodiyi biçimlendirmesinden farklı olarak, onun lied’lerinde şiir bağlayıcı değil, ses partisini ve piyano eşliğini özgürce geliştiren bir öğe olarak ele alınmıştır. Schubert verimli imgelemini, şiirin lirik ya da dramatik hemen hemen her türünde kullanmıştır. Bu nedenle lied’lerinin ritimleri şiirin havasına göre değişmekte, armoni ve modülasyonlar ise melodinin çerçevesini biçimlendirmektedir.
Küçük piyano parçaları
Küçük piyano parçalarında Schubert, ilk kez Beethoven’in tanıttığı bagatel’lerin özgür üslubuna, impromptu ve moment musical’leriyle yetkinlik getirmiştir. Bunlar, genellikle scherzo formuyla tasarlanan ve serbest bırakılmış esin gücüyle geleneksel Viyana anlayışını parçalayan biçimlerdir. Anlatımındaki serbestlik en çok fantezi ve çeşitlemelerinde görülür. Doğaçlama (emprovizasyon) izlenimi bırakan bu yapıtlarıyla Schubert, Liszt’in hazırlayıcısı sayılır. Bunların en çarpıcı olanları Sol Minör Fantezi ile sonatın dört bölümünü tek bölümde toplayan, bir bakıma senfonik şiire de öncülük eden Do Majör Wanderer-phantasie’dir (Gezginin Fantezisi).
Schubert’in yaylı çalgılar için yazdığı dörtlülerinin kromatik armonilerinde ve modülasyonlarında bütünüyle anlatım özgürlüğü vardır. Dörtlüleri neredeyse lied’lerinin atmosferini taşır. Yaylı çalgılar için yazılmış Do Majör Beşli’si en güzel yapıtlarından biri sayılır. Piyano ve yaylılar için yazılmış Alabalık Beşlisi en çok yorumlanan oda müziği yapıtı olmuştur. Beethoven’in yedililerini anımsatan Fa Majör Sekizli’sı ise Mozart geleneğinde yazılmış bir divertimento biçimindedir. Güçlü temalar, parlak figürasyon ve çalgıların kullanılışındaki ustalık bu sekizliye bir senfoni havası verir.
Senfonileri
Schubert’in dokuz senfonisinin ilk beşinde genellikle Mozart ve Haydn etkileri izlenir. 6. Senfoni de bir yandan Beethoven etkisi görülürken, bir yandan da kendi romantik anlayışının belirtileri yansır. Alışılmış senfoni yapısının tersine iki bölümlü olduğu için Bitmemiş Senfoni olarak da anılan ünlü 8. Senfoni’sinde ve 9. Senfoni’sinde Beethoven etkisinden sıyrılmış, bakır nefeslilere de melodi çalma görevini verdiği değişik bir çalgılama anlayışı uygulamıştır.
Dinsel müzik yapıtlarından yedi missa’sı Almanca metinler üstüne bestelenmiştir. Az çalgı kullandığı bu yapıtları, yalnızca dinsel müzik geleneğinden değil halk şarkılarından ve korallerden de kaynaklanır. Sahne yapıtları ise, dramatik yapıyı kurmakta özen göstermemesi nedeniyle, başarısız kalmıştır.
Schubert’in müziği Romantizm doğrultusunda duygulu, coşkulu ve şiir dolu olmakla birlikte, Klasik Okul’un bazı temel özelliklerine de bağlıdır. Ürünlerini Klasik dönemden Romantik döneme geçiş evresinde vermiş olan Schubert, genellikle klasik bestecilerin sonuncusu olarak da kabul edilir.
• YAPITLAR (başlıca): Opera: Des Teufels Lustschloss, 1814, (Şeytanın Zevk Şatosu); Zwillingsbrüder, 1818, (İkiz Kardeşler). Vokal Müzik (dinsel): 7 Missa; 3 Kantat. Orkestra Müziği: 4. Senfoni 1816; J. Senfoni, 1816, 8. Senfoni (Bitmemiş), 1822; 9. Senfoni. Oda Müziği: Si Bemol Majör Dörtlü, 1814; La Minör Dörtlü, 1824; Re Minör Dörtlü, 1824; Sol Majör Dörtlü, 1826; Do Majör Beşli, 1828, La Majör Beşli (Alabalık), 1819; Fa Majör Sekizli, 1824. Piyano Müziği: 21 Sonat; Çeşitli Impromptu’hr Moment musical’ler,Vals’ler;Do Majör Wandererphantasie (Gezginin Fantezisi). 1822. Lied: Gretcben am Spinnrade, 1814, (Gretchen Çıkrık Başında); Die Forelle, 1817; (Alaba-lık);Z)er Tod und das Madchen, (Ölüm ve Genç Kız); Ave Maria, 1824. Şarkı Dizisi: Die schöne Müllerin, 1823, (Güzel Değirmenci Kız); Winterreise, 1827, (Kış Yolculuğu); Schwanengesang, 1828, (Kuğunun Şarkısı).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi