PREGL, Fritz (1869-1930)
Avusturyalı kimyacı. Analitik organik kimyaya yeni bir atılım kazandıran nicel mikroanaliz yöntemlerini geliştirmiştir.
3 Eylül 1869’da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun sınırları içindeki Laibach (bugün Slovenya’da Ljubljana) kentinde doğdu, 13 Aralık 1930’da Graz’da öldü. Graz Üniversitesinde tıp öğrenimi görerek 1894’te diplomasını aldı ve oftalmoloji (göz hekimliği) alanında uzmanlaşmasına karşın, aynı üniversitenin fizyoloji laboratuvannda öğrencilik yıllarından beri sürdürdüğü asistanlık görevinde kalarak akademik yaşamı seçti. İlgisi giderek fizyolojik kimyaya yönelen ve 1899’da Graz Üniversitesi’nin öğretim kadrosuna alınan Pregl, bir yıl kadar Almanya’da, Wilhelm Ostwald, Emil Fischer gibi ünlü kimyacıların yanında fiziksel ve organik kimya araştırmaları yaptıktan sonra, 1904’te eski üniversitesine dönüp, Tıbbi Kimya Enstitüsü’nde çalışmaya başladı. 1910’da tıbbi kimya profesörlüğüne atandığı Innsbruck Üniversitesi’nden üç yıl sonra ayrılarak aynı görevle yeniden Graz Üniversitesi’ne döndü ve uzun yıllar organik mikroanaliz konusunda dünyanın en ileri öğretim ve araştırma kurumu olarak tanınan bu üniversitedeki çalışmalarını ölünceye değin sürdürdü. Organik kimya, sanayi kimyası ve özellikle biyokimyada çok hızlı bir gelişmenin başlangıcı olan mikroanaliz yöntemlerini geliştirmesi, Pregl’e 1923 Nobel Kimya Ödülü’nü kazandırdı.
Pregl, Graz Üniversitesi’ndeki laboratuvannda safra asitleri ve proteinler üzerinde çalışırken, organik kimyada bilinen analiz yöntemlerinin, çok karmaşık yapıdaki bu biyokimyasal maddelerin bileşimini belirlemeye elverecek kadar duyarlı olmadığını gördü. Bu karmaşık yöntemler araştırmacının oldukça uzun zamanını alıyor, üstelik bileşimdeki maddelerden her birinin miktarını ayn ayn belirlemeyi amaçlayan nicel analizde, incelenecek madde örneği az olduğu zaman kesinlikle istenilen sonucu vermiyordu. Oysa kimyacı çoğu kez, organik salgılardan büyük güçlükle ve çok az miktarda ayırabildiği örnekler üzerinde çalışmak zorundaydı. Bu güçlüğü yenmek üzere analitik kimyanın yöntemlerini yeniden ele alan Pregl, 1909’dan 1917’ye değin uzanan on yıl içinde, nicel organik mikroanaliz yöntemlerini geliştirerek özellikle biyokimya ve tıpta yeni bir araştırma çağını başlattı. ± 0,001 miligramlık bir yanılma payıyla tartabilen çok hassas bir terazi kullanarak ve çok duyarlı ölçüm teknikleri geliştirerek, organik bir bileşiğin tartı analizi için gerekli örnek madde miktarını yüzlerce miligramdan üç miligrama kadar düşürmeyi başardı. Başta hormonlar ve vitaminler olmak üzere birçok doğal bileşiğin kimyasal yapısı da ancak Pregl’in yöntemleriyle çözümlenebildi.
• YAPITLAR (başlıca): Die quanlitative organische Mikro-arıalyse, 1917, (“Nicel Organik Mikroanaliz”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi