SCHİAPARELLİ, Giovanni Virginio (1835-1910) İtalyan astronomi bilgini. Meteorların oluşumuna ve Merih’in çoğrafiği yapısına ilişkin kuramlarıyla tanınmıştır.
14 Mart 1835’te Piemont Eyaleti’ndeki Savigliano’ da doğdu, 4 Temmuz 1910’da Milano’da öidü. Torino Üniversitesi’nde 1854’te tamamladığı inşaat mühendisliği öğreniminin ardmdan aym üniversitede matematik ve astronomi dersleri vermeye başladı. 1857’de astronomi öğrenimi görmek amacıyla yurt dışına çıktı. Önce Almanya’da Berlin Üniversitesi’nde, daha sonra Rusya’da Polkovo Gözlemevi’nde ünlü astronomlarla birlikte çalıştı. 1860’ta İtalya’ya dönünce Milano’daki Breva Gözlemevi’nde astronomluğa atandı. 1862’de yöneticiliğine getirildiği Breva Gözlemevi’nden 1900’de emeklilik nedeniyle ayrıldıktan sonra da Milano’da yaşamayı sürdüren ve son yıllarını eski uygarlıkların astronomiye katkılarını araştırmakla geçiren Schiaparel-li, birçok akademinin üyeliğine seçilmiş ve çeşitli bilim kurumlarının madalyalarının yanı sıra Fransız Bilimler Akademisi’nin Lalande Ödülü’nü iki kez kazanmıştı.
Schiaparelli’nin çalışmalarının iki temel konusu kuyrukluyıldızlar ve Merih gezegenidir. 1860’larda gerçekleştirdiği ilk araştırmalarıada kuyrukluyıldızların yörüngelerini, Güneş’in uyguladığı çekim kuvveti ve kuyruğun davranışıyla saptanabilen itme kuvvetinin bileşkesiyle açıklamayı amaçlayan bir kuram geliştirdi. 1862’de, daha önce ikiye ayrıldığı saptanmış olan Biela Kuyrukluyıldızı’nın büyük parçasıyla ilgili gözlemleri sırasında meteor sağanaklarıyla kuyrukluyıldızlar arasında bir ilişki bulunduğu sonucuna vardı. Belirli bir noktadan yola çıktıkları bilinen meteor sağanaklarının, bir kuyrukluyıldızın dağılmasıyla oluştuğunu öne sürdü ve ardından Yer’den gözlenebilen bir sağanağın 1862 Kuyrukluyıldızı ile aynı yörüngede bulunduğunu göstererek, savını destekleyen bir kanıt bulmayı başardı. Sonraki yıllarda da Schiaparelli’nin bulgularıyla uyumlu pek çok gözlem yapıldı.
1877’de teleskopunu Merih gezegenine yönelten Schiaparelli, titiz gözlemlerinin sonunda bu gezegenin oldukça başarılı bir haritasını çıkardı. İlki 1830’da Wilhelm Beer (1797-1850) ve Johann H.von Mâdler (1794-1874) adlı Alman astronomlar tarafından yapılan daha sonra başka astronomlar tarafından geliştirilen Merih haritalarının ilk çağdaş örneği sayılan bu harita üstünde sonraki yıllarda çeşitli değişiklikler yapan ve başlangıçta çok az kullandığı geometrik biçimlerin sayısını giderek artıran Schiaparelli, parlak bölgelerdeki kimi izleri kanal olarak adlandırınca yıllarca sürecek bir tartışmanın başlamasına neden oldu. Schiaparelli’den yaklaşık on yıl önce bir başka Italyan astronom, Angelo Secchi (1818-1873) tarafından varlığından söz edilmiş olan yankları kendilerinin de gözlemleyebildiğini öne süren astronomlarla, yarıkların varlığı konusunda kuşku duyan astronomlar arasındaki tartışmaya 1894’te ABD’li astronom Percival Lowell tarafından yeni ve heyecan verici bir boyut daha eklendi. Lovvell söz konusu izlerin ileri bir uygarlığın belirtisi olduğunu öne sürmüştü. Yakın bir gezegende yaşamın varlığı düşüncesinin çekiciliğinin etkisiyle uzun yıllar yandaş bulabilen bu kuram 1964’te, ABD’nin gezegenler arası uçuş aracı Mariner 4 tarafından çekilen fotoğraflarla yalanlanınca, tümüyle terkedildi.
Merkür ve Venüs’ün kendi eksenleri çevresinde dönüş hızlarıyla Güneş çevresindeki dönüş hızlarının eşit olduğunu, dolayısıyla da bu gezegenlerin Güneş’e gösterdikleri yüzün her zaman aynı kaldığım öne sürerek, yanlışlığı ancak 1960’larda saptanabilen bir başka görüşü daha bilim dünyasına yıllarca kabul ettirebilen Schiaparelli’nin eski Yahudi, Babil, Asur, Yunan ve Roma uygarlıklarındaki astronomi bilgileri üstüne araştırmaları ölümünden yıllarca sonra yayımlanabilmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Şeritti sulla storia della astronomia antica, (ö.s.), Luigi Gabba (der.), 3 cilt, 1925-1927, (“Eski Astronomi Tarihi”); Le öpere di G.V.Schiaparelli, (ö.s.), 11 cilt, 1929-1943, (“G.V.Schiaparelli’nin Toplu Yapıtla-n”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi