POELZIG, Hans (1869-1936)
Alman, mimar. Ülkesindeki dışavurumcu (ekspresyonist) mimarlığın öncülerindendir.
30 Nisan 1869’da Berlin’de doğdu, 14 Haziran 1936’da aynı kentte öldü. Berlin Teknik Üniversitesi’ nde öğrenim gördü. Kısa bir süre sonra Prusya İmar Müdürlüğü’nde çalıştıktan sonra, 1900’da Breslau Uygulamalı Sanatlar Okulu’nda profesör oldu. 1903’te aynı kurumun yöneticiliğine getirildi, 1916’ya değin bu görevini sürdürdü. 1916’da belediye mimarı olarak Dresden’e çağrıldı. Bu kent için bir belediye binası, konser salonu ve itfaiye merkezi tasarladı. 1920’de Berlin’e yerleşerek Berlin Teknik Universitesi’yle, Berlin Güzel Sanatlar Akademisi’nde dersler verdi. 1930’larda Nasyonal Sosyalist yönetimin çeşitli baskılarına hedef olunca, 1935’te İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nin (bugün Mimar Sinan Üniversitesi) öğretim üyeliği önerisini kabul etti. Ancak yola çıkmadan kısa bir süre önce öldü.
İlk önemli yapıtı, Poznan’daki madencilik sergisi için tasarladığı, bugün su kulesi olarak kullanılan çelik iskeletli, tuğladan bölme duvarlı, basit ve yalın görünümlü yapıdır. Bir yıl sonra Breslau’da gerçekleştirdiği büro yapısındaysa, dış görünüşü etkili kılmak için, o güne değin hiç kullanılmamış bir pencere sistemi uygulamıştır. Kesintisiz, ince bir yatay şerit halinde, köşeleri de dönerek devam eden bu pencere tasarımını, sonraları E. Mendelsohn daha da geliştirerek kullanmıştır. Poelzig’in bundan sonraki yapılarında da estetik kaygı ve biçim arayışı ön plandadır. 1912’de Luban’da gerçekleştirdiği kimya fabrikasını, küp biçimli öğelerle dışavurumcu, öznel bir biçimde düzenlemiştir. 1916’da katıldığı İstanbul Dostluk Evi proje yarışmasındaki önerisi başta olmak üzere, bütün tasarımlarında simgesel değerler yakalamaya çalışmıştır.
Bu çabası 1919’da tiyatro yönetmeni Max Reinhardt’ın isteği üzerine Berlin’deki eski bir sirki amfiteatr düzeninde büyük bir tiyatroya dönüştürdüğü çalışmasında doruğa ulaşmıştır. Burada, yukarıya doğru yükseldikçe küçülen çaplarıyla salonun kubbesini oluşturan eş merkezli dairelerden ve üçgen kolon başlıklarından sarkıttığı ve mağaralardaki sarkıtları çağrıştıran konik biçimli öğeler kullanmıştır. Bu sarkıtlar hem alışılmadık görünümleri, hem de tavandan verilen yapay ışığı perdeleyip süzerek sağladıkları ışık-gölge etkisiyle mekâna gizemli bir hava kazandırmışlar, bundan sonra da Poelzig’in sık sık kullanmasıyla onun mimarlığını simgeleyen bir özellik haline gelmişlerdir. Poelzig bu tasarımıyla, Alman dışavurumcu mimarlığının en büyük temsilcileri arasına girmiştir. Yaşamının son yıllarındaysa ilk yapılardaki gibi yalın, daha geleneksel, ancak daha büyük boyutlu yapılara yönelmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Su Kulesi, 1911, Poznan, Polonya; Büro Yapısı, 1911-1912, Breslau, Polonya; Fabrika, 1912, Luban/Poznan, Polonya; Büyük Tiyatro, 1918-1919, Berlin; Capitol Sineması, 1925, Berlin; Deli Sineması, 1926, Breslau, Polonya; IG Farben Kimya Fabrikası Yönetim Yapısı, 1928-1932, Frankfurt; Berlin Radyoevi, 1929.
• KAYNAKLAR: T.Heuss, Flans Poelzig, Lebensbild eines Baumeisters, 1955.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi