SHAPLEY, Harlow (1885-1972) ABD’li astronomi bilgini. Gökada’ nın boyutlarının hesaplanmasına ve Güneş’in Gökada içindeki konumunun saptanmasına ilişkin çalışmalarıyla tanınmıştır.
2 Kasım 1885’te Missouri Eyaleti’nin Mashville kentinde doğdu, 20 Ekim 1972’de Colorado Eyaleti’ nde, Boulder’de öldü. Gazetecilik alanında yükseköğrenim görmek amacıyla girdiği Missouri Üniversitesi’nde matematik ve fizik öğrenimi gördü. 191Q’da lisans, bir yıl sonra da yüksek lisans derecesi aldı ve Princeton Üniversitesinin astronomi bölümünde H.N.Russell ile birlikte çalışmaya başladı. 1914’te doktorasını tamamladı ve Pasadena’daki, günümüzde Hale Gözlemevi’nin bölümlerinden biri olan Mount Wilson Gözlemevi’nin kadrosuna katıldı. 1921’de Harvard Gözlemevi’ne geçti. Aynı yıl yöneticiliğine getirildiği bu kurumu kısa bir süre içinde, dönemin en önemli astronomik araştırma ve eğitim merkezlerinden biri durumuna getiren Shapley, II. Dünya-Savaşı’ nın ardından çalışmalarının ağırlığını uluslararası işbirliğinin geliştirilmesine kaydırdı. Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Orgütü’nün (UNESCO) kurulmasına öncülük etti, SSCB’li bilim adamları ve bilimsel örgütlerle işbirliğinin sürdürülmesinin savunuculuğunu yaptı. 1950’de Senatör McCarthy tarafından hükümetle ilişkili beş komünistten biri olmakla suçlandıysa da yıl sonuna varmadan aklandı. Gerçekte 1946’da başlamış olan benzeri suçlamalardan etkilenmeyen ve bilim çevrelerindeki desteklerini yitirmeyen, 1952’de Harvard’daki görevinden ayrıldıktan sonra da uzun yıllar uluslararası bilimsel işbirliği alanındaki etkinliğini sürdüren Shapley, 1924’te Ulusal Bilim, Akademisi üyeliğine seçilmiş, 1939-1944 arasında Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi’nin 1943-1946 arasında Amerikan Astronomi Derneği’ nin başkanlıklarında bulunmuş, bu kuramların Draper ve Rumford madalyalarının yanı sıra Royal Astronomical Society’nin Altın Madalyası’yla ödüllendirilmiştir.
Araştırmacılık yaşamının ilk yıllarında çiftyıldız-ları gözlemleyen ve o yıllarda çiftyıldız olduklarına inanılan sefeitlerin ışıklarındaki değişikliğin nedeninin tutulma olmadığını ve bunların büyüklükleri değiştikçe ışıma yeğinlikleri de değişen yıldızlar olduklarını ortaya çıkaran Shapley, Mount Wilson’m 200 mmTik teleskobundan yararlanma olanağını bulunca on binlerce yıldızdan oluşan topluluklar olan küresel kümeleri incelemeye yöneldi. Aynı yıllarda sefeit türü değişen yıldızların parlaklıklarıyla devirleri arasındaki ilişkiyi belirleyen Bailey ve Leavitt’in bulgularım zenginleştirip, bu yıldızların uzaklıklarıyla, parlaklık ve devirleri arasında bir bağıntı kurdu ve aralarındaki uzaklıkları saptamayı sağlayan bir yöntem geliştirdi. Bu yöntem yardımıyla uzaklıklarını hesapladığı yıldızların ve küresel kümelerin konumlarından yola çıkarak, daha önce Kapteyn tarafından öne sürüldüğünün tersine, Güneş’in Gökada’nm merkezinde yer almadığını ve Gökada’nm Yay (Sagittarius) takımyıldızında olan merkezinden yaklaşık 60 bin ışıkyılı uzakta bulunduğunu hesapladı. Shapley, sonraları Oort tarafından 30 bin ışıkyılı olarak düzeltilen bu uzaklık ve Gökada’nm çapı için bulduğu 300 bin ışıkyılı büyüklüğüyle, Gökada’nm boyutlarına ve Güneş’in Gökada içindeki konumuna ilişkin eski görüşleri yıkmış ve gerçek değerlerin bulunmasıyla sonuçlanacak bir çığırı başlatmıştı.
Harvard’da bulunduğu dönemde de yönetsel görevlerinin ve uluslararası işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan çalışmalarının yanı sıra bilimsel araştırmalarını sürdüren, Magellan Bulutsuları’nı inceleyen ve 1249 gökada içeren bir katalogun hazırlanmasını sağlayan Shapley, 20. yy’m en tanınmış ve etkili bilim adamlarından biri olarak anılmaktadır.
• YAPITLAR (başlıca): Star Clusters, 1930, (“Yıldız Kümeleri”); Galaxies, 1943, 1961 (2,basım), (“Gökadalar”); Source Book in Astronomy 1900-1950, 1960, (“1900-1950 Astronomisi İçin Kaynak Kitap”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi