PTOLEMAİOS I [Soter] (İÖ 366-283)
MakedonyalI komutan. İskender’in ölümünden sonra Mısır’da Ptolemaios hanedanını kurmuştur.
Makedonya’da Eordaia bölgesinde doğdu, Mısır’da öldü. Doğum tarihini bazı kaynaklar İÖ 367 ve İÖ 364 olarak, ölüm tarihini ise İÖ 282 olarak vermektedir. Lagus adlı bir soylu ailenin oğluydu. İÖ 343’te Pella’da İskender ve diğer soylu çocuklarıyla birlikte Aristoteles’in eğitiminden geçti. Makedonya Kralı II.Filip ve oğlu İskender arasındaki mücadelede İskender’in yanında yer aldı ve bir süre sürgüne gönderildi.
İÖ 336’da İskender’in kral olmasının ardından muhafız birliğine atandı. İÖ 336-335 arasında Yunan kentlerine düzenlenen seferlere katıldı. İskender’in Anadolu, Suriye, Pers İmparatorluğu topraklan ve Mısır fetihlerinde önemli askeri görevler üstlendi. Hindistan seferi sırasındaki başarılarından dolayı donanma komutanlığına getirildi.
İskender’in İÖ323’te ölümü, çok geniş bir alana yayılan Helen İmparatorluğu’nun yıllarca süren iktidar mücadeleleri ve savaşlarla parçalanmasına yol açtı. Ptolemaios Babil’de yapılan ordu toplantısında imparatorluğun birliğinin komutanlar tarafından sağlanamayacağını ileri sürerek, toprakların komutanlar arasında satraplıklara bölünmesini önerdi. Antipatros Makedonya’nın Perdikkas ve Krateros Asya’nın, Antigonos Batı Anadolu’nun, Lisimakhos Trakya’nın yönetimini üstlendiler. Ptolemaios da Mısır satrapı oldu.
Asya bölgesinin saltanat naibi Perdikkas’ın hegemonyası altına girmek istemeyen Ptolemaios, Antigonos, Lisimakhos ve Krateros’la birlikte bir koalisyon kurarak Perdikkas’a savaş açtı. İÖ 322-321 arasında süren birinci koalisyon savaşı sonunda Perdikkas yenildi ve öldü. Aynı yıl Kuzey Suriye’de Triparadeisos’da imparatorluğun yönetimini yeniden düzenlemek üzere toplanan konseyde Ptolemaios, Mısır ve Kyrene satraplığına Güney Suriye’yi de kattı.
Komutanlar arasında süren iktidar mücadelelerinde Ptolemaios da yer alarak, Antipatros’un yerine seçilen Poliperrkhon’a karşı, I.Antigonos, Kassandros ve Lisimakhos’la ittifak yaparak İÖ 315-311 arasında ikinci koalisyon savaşlanna katıldı. İÖ312’de Gaze’de Antigonos’un oğlu Demetrios’un ordusunu yendi. İÖ 306’da kendini kral ilan eden I.Antigonos’a karşı Selevkos’la, Kassandros’la ve Lisimakhos’la yeni bir koalisyona girdi. Donanması Kıbrıs’ın Salamis açıklarında yenildi. İÖ304’te Mısır’a saldıran Antigonos’u geri püskürttü. Kendini Mısır kralı ilan ederek, İÖ 30’da son bulan Ptolemaios hanedanını kurdu ve Soter (Kurtarıcı) unvanını aldı. İÖ301’de İpsos Savaşı’nda Antigonos’un yenilmesinden sonra İskender’in imparatorluğu kesin olarak krallıklara bölündü.
İÖ 306-286 arasında krallığının gelişmesi için uğraştı. Savaş yerine ittifaklar ve siyasi evlilikler yoluyla iktidarını güçlendirdi. Kyrene’nin denetiminin yanı sıra, Filistin’i, Suriye’nin kıyı bölgelerini ve Kıbrıs’ı ele geçirdi. İÖ 288-286 arasındaki son koalisyon savaşında Selevkos, Lisimakhos ve Pyrrhos’la ittifak yaparak, Demetrios’a karşı Atina’nın Makedonya egemenliğinden kurtarılmasını ve Adalar Birliği’yle ittifak kurmayı sağladı. İÖ285’te oğlu ILPtolemaios lehine tahttan çekildi. Ölümünden sonra tanrılaştırılarak, yalnızca Soter unvanıyla anılmaya başlandı.
Ptolemaios, Mısır’ı hukuki, askeri ve mali örgütlenmelerle yeniden düzenledi. Mısır’da ilk madeni parayı bastırdı. İskenderiye kentini güzelleştirdi ve ünlü kütüphaneyi yaptırdı. Bilim adamları ve sanatçıları bir araya getiren Müze adlı çalışma merkezini kurdu. Yukarı Mısır’da Ptolemaios kentini inşa ettirdi. Mısır ve Yunan dinlerini kaynaştırarak Serapis kültünü oluşturdu. Ayrıca İskender kültünü kurarak Helen krallarına tapınma geleneğini başlattı. Eski Mısır dinine de saygı göstererek firavun tapınaklarını onarttı.
Ptolemaios ayrıca İskender’in seferlerinin tarihini yazmıştır. Bu önemli yapıt kayıp olmasına karşın tarihçi Arrianus’un Anabasis adlı yapıtına kaynaklık etmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi