SIBELIUS, Jean (1865-1957) Finlandiyalı besteci. Ulusal temel üzerinde oluşturduğu müziği, belirli bir akıma bağlanmadan Geç Romantiklerle çağdaş besteciler arasında yer alır.
8 Aralık 1865’te Hâmeenlinna’da doğdu, 20 Eylül 1957’de Helsinki yakınlarında, Jârvenjaaâ’da öldü. Finlandiya-İsveç karışımı bir soydan gelen bir askeri doktorun oğluydu. Müzik yeteneğini küçük yaşta göstererek keman dersleri aldı. Daha sonra Helsinki Üniversitesi’nde hukuk öğrenimi görmeye başladıysa da, ikinci yıl üniversiteden ayrılarak Helsinki Konservatuvarı’na girdi. Burada Fin müziğinin gerçek kurucusu olarak tanınan ünlü besteci ve eğitimci Martin Wegelius’dan (1846-1906) besteleme dersleri aldı. 1889’da Berlin’e giderek Albert Becker’ in, ertesi yıl da Viyana’da Robert Fuchs’un öğrencisi oldu. 1891’de Viyana’dan ayrılarak ülkesine döndü. 1892’de Helsinki Konservatuvarı’nda müzik kuramı ve keman dersleri vermeye başladı. Aynı yıl, yapıtlarından oluşan bir konser düzenlendi. Ünlü orkestra yöneticisi ve besteci Robert Kajanus’un (1856-1933) yönettiği konserde ilk kez çalman ve konusunu Fin mitolojisinden alan Kullervo senfonik şiiri, Sibelius’ un kuşağının en önemli Fin bestecisi olduğunu gösterdi.
1897’de Finlandiya senatosunun aldığı bir kararla Sibelius’a önce bir yıllık, daha sonra da ömür boyunca gelir bağlandı. 1899’da bestelediği 1. Senfoni’si ve Finlandiya adlı senfonik şiiri ile ülkesinin en sevilen bestecisi oldu. Finlandiya, Fin halkının Çarlık Rusya-sı’na karşı bağımsızlık simgesi durumuna geldi. Bu yapıda Sibelius’un adı ülkesinin sınırlarını aşarak tüm müzik dünyasında tanınmaya başladı.
Sibelius, İ900’de Paris Uluslararası Sergisi’ne katılan Helsinki Filarmoni Orkestrası’nda yardımcı şeflik yaptı. Ardından çeşitli Avrupa ülkelerinde yapıtlarını çaldırdı. 1914’te ABD’ye gitti. Bu gezisi sırasında Yale Üniversitesi tarafından kendisine onursal müzik profesörlüğü verildi. I. Dünya Savaşı başladığında ilk dört senfonisini bitirmiş bulunuyordu. Bu dönemde, 1903 tarihli Valse triste (Hüzünlü Vals) adlı ünlü yapıtının kazandığı olağanüstü başarıyı tekrarlamak amacıyla hafif, kısa parçalar yazdı. 8 Aralık 1915’te ellinci doğum yıldönümü nedeniyle 5. Senfoni’si ilk kez seslendirildi. O gün, Finlandiya’da ulusal bir bayram günü gibi kutlandı.
1926’ya değin ara vermeden besteler yapan Sibelius’un son yapıtları 7. Senfoni, Tapiola senfonik şiiri ve Shakespeare’in Fırtına oyunu için yazdığı aynı addaki uvertür oldu. Bu tarihten sonra beste yapmadı. Ama 1930’larda da popülerliği tüm dünyada benzeri görülmemiş biçimde artmaya devam etti. Beyin kanamasından ölünceye değin Jârvenpââ’daki evinde, otuz yıl beste yapmadan yaşadı.
Folklor malzemesine doğrudan el atmadan, kişisel yaratılarıyla ülkesini dile getirerek ulusal olabilen Sibelius, bu özelliğinin yanı sıra, romantik, klasik ve izlenimci (empresyonist) tanımlara da uyabilen bir müzik yazmıştır. Sanatının başlangıç döneminde genellikle Borodin ye Grieg, yer yer de Çaykovski’den etkilenmiştir. Gene de, bu dönem ürünlerinde bile kendine özgü dili ve üslubuyla seçkinleşebilmiştir. Romantik müzikten açık izler taşıdığı dönem 1905’e değin sürer.
İlk romantik Fin yaratısı olarak kabul edilen 1892 tarihli Kullervo senfonik şiirinden başlayarak Finlandiya tarihinden, Kalevala destanından ve doğa sevgisinden esinlenen müzik yapıtlarıyla, senfonik şiirin en kusursuz örneklerini vermiştir. Anlatılan konuyu bilmeyen dinleyiciyi de salt müzikle doyurabilen bu yapıtlar Richard Strauss’un ya da Liszt’in senfonik şiirlerini andırır.
Senfonileri
Sibelius’un ilk iki senfonisi romantik özellikler gösteren ulusal akım örnekleridir. Kimi eleştirmenlere göre bu yapıtlar Borodin ve Çaykovski’nin bıraktıkları yerden başlamaktadır. Gösterişsiz ve duru 3. Senfoni ise bir Kuzey postoral senfonisi sayılabilir. 4. Senfoni sadeliği ve derinliğiyle bir anlamda Kuzey müziğinin özeti gibidir. Bu senfoninin heyecan ve gösterişten arınmışlığına karşın, 5. Senfoni’de zengin renkler ve parlak bir melodik kuruluş vardır.
Sibelius’un armoni yapısında Debussy etkisi açıkça görülür. 6. Senfoni’sinde bu etkilenme oldukça belirgindir. 7. Senfoni başarılı bir kısa senfonidir. Yirmi dakika süren bu tek bölümlü senfoni, alışılmış dört bölümlü senfonilerin tüm bölümlerinin özelliklerini içerir. Bu yapıtlarıyla Sibelius, H. Berlioz ve G. Mahler kadar büyük bir orkestra ustası olduğunu göstermiştir.
Gençlik döneminde çok sayıda oda müziği yazmasına karşın, olgunluk döneminde yalnızca bir yaylı çalgılar dörtlüsü bestelemiştir. 1909 tarihli ve Voces intimae (Yürekten Sesleniş) adındaki bu dörtlü, onun 4. Senfoni’sinin habercisi gibidir. Beethoven-dörtlülerinin devamı sayılan ve onlarla aynı düzeyde kabul edilen bu yapıt, Sibelius’un sanatında bir doruk noktasıdır.
• YAPITLAR (başlıca): Senfoni: 1. Senfoni, 1899; 2. Senfoni, 1901; 3. Senfoni, 1907; 4. Senfoni, 1911; 5. Senfoni, 1915, yeniden gözden geçirilişi 1916 ve 1919; 6. Senfoni, 1923; 7. Senfoni, 1924. Senfonik Şiir: Kullervo, 1892; En Saga, 1892; Finlandiya, 1899; Tapiola, 1925. Sahne Müziği-.Pelleas.et Melisande, 1905. Konçerto: Re Minör Keman Konçertosu, 1903, yeniden gözden geçirilişi 1905. Oda Müziği: Voces intimae, 1909, (Yürekten Sesleniş). Piyano Müziği: Fa Majör Sonat, 1893. Vokal Müzik (din dışı): Soprano ve orkestra için Luonnotar Senfonik Şiiri, 1913; 100 kadar Şarkı.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi