PONCELET, Jean Victor (1788-1867)
Fransız matematik ve mekanik bilgini. İzdüşümsel geometrinin kurucusu olarak tanınmıştır.
1 Temmuz 1788’de Mete’de doğdu, 22 Aralık 1867’de Paris’te öldü. 1807-1810 arasında öğrenim gördüğü Ecole Polytechnique’den mezun olduktan sonra orduda görev aldı. 1812’de mareşal Ney komutasındaki Rusya seferine katılan teğmen Poncelet, aynı yılın Kasım’ında, Krasnoy Savaşı’nda ağır biçimde yaralandı ve öldüğünü sanan arkadaşları tarafından savaş alanında bırakılınca Ruslar’a tutsak düştü. Koşullarının zorluğuna karşın yaşamını sürdürmeyi başarınca da Saratov’daki bir tutsaklar kampına gönderildi. 1814 Eylül’üne değin süren tutsaklığı sırasında tüm zamanını geometri üstüne araştırmalara ayırdı ve yaratıcılığının doruğunda olduğu bu dönemde izdüşümsel geometrinin temel ilkelerine ulaştı. Daha sonra “Cahiers de Saratov” (“Saratov Defterleri”) adıyla derleyeceği çalışmalarını hiçbir kaynaktan yararlanmadan, yalnızca belleğine dayanarak sürdürdü. Fransa’ya dönüşünde ordudaki mühendislik görevini Metz’deki bir birlikte sürdürürken bir yandan da geometri alanındaki çalışmalara zaman ayırabilen Poncelet, çalışmalarının bir bölümünü Fransız Bilimler Akademisi’ne sunduğu bir makalede ve 1822’de yayımladığı Traite de proprietes projeetives des fıgures (“Biçimlerin izdüşümsel Özellikleri Üstüne İnceleme”) adlı yapıtında tamttıysa da, büyük bir bölümünü uzun süre gün ışığına çıkarmadı. 1824’te Metz’deki Topçuluk Okulu’nda mekanik profesörlüğüne atandıktan sonra ilgisini mekaniğin makinelere uygulanmasına yöneltti. 1834’te Fransız Bilimler Akademisi’nin Mekanik Bölümü’nde görev alınca Metz’den ayrılarak Paris’e yerleşti ve 1837’de Paris Üniversitesi’nde fiziksel ve deneysel mekanik dersleri vermeye başladı. 1848 Devrimi’nin ardından generalliğe getirilen Poncelet, pek çok görevi birden üstlenmek zorunda kaldı. Eğitim sisteminin geliştirilmesini amaçlayan bir komitedeki görevinin yanı sıra Kurucu Meclis’te Moselle’in temsilcisi olarak yer aldı ve Ecole Polytechnique’in yöneticiliğine atandı. 1850’de emekli olarak ordudan ve Ecole Polytechnique’ den ayrıldıktan sonra da mekanikle ilgisini kesmedi ve 1851’de Londra’da, 1855’te de Paris’te düzenlenen uluslararası sergilerin sanayi makineleri bölümünün yöneticiliğini yaptı. Son yıllarında tüm çalışmalarını derleyip yayımlamaya girişen ve geometriye ilişkin çalışmalarını içeren dört ciltin yayımını gerçekleştiren Poncelet’nin yaşamı, mekanik alanındaki çalışmalarını yayımlamaya yetmedi.
Bilimsel ve teknik çalışmalarını değişik iki alanda yoğunlaştıran Poncelet’nin adını, günümüze taşıyan izdüşümsel geometriye ilişkin çalışmaları, yaşamının yalnızca 1813 ile 1824 arasındaki dönemini kapsar. Rusya’daki tutsaklık günlerinde belleğindeki geometri bilgisi üstüne kurduğu yeni yaklaşımları yurduna döndükten sonra daha da geliştiren ve ilk kez 1817 ve 1832 arasında yayımladığı makalelerle gün ışığına çıkarıp yaşamının son yıllarında da iki ciltlik Applications d’analyse et de geometrie (“Analiz ve Geometrinin Uygulamaları”) ve yine iki ciltlik Traite des proprietes projectives des figures’ün ikinci basımında bütünlüğe kavuşturan Poncelet kendisini Desargues, Pascal, Maclaurin ve Monge’un izleyicisi olarak görüyordu. Sanal ve sonsuzda yer alan öğeleri dizgesel biçimde kullanarak geometrik kavramlara genellik kazandırmayı amaçlıyordu. Bu genellik arayışının kökleri de büyük bir olasılıkla, Saratov’da gerçekleştirdiği araştırmalarının dayandığı tek kaynak olan belleğinin ona, ayrıntıların çoğundan arındırılmış temel ilkeleri sunmasında yatıyordu.
Poncelet, “ideal kiriş”, “süreklilik ilkesi” ve daha sonra Piücker tarafından geliştirilecek olan “ikililik” gibi kavramlar da kazandırdığı izdüşümsel geometriyi kurarken, her doğrunun sonsuzdaki bir noktaya uzatılabileceğini ve paralel doğruların sonsuzdaki bir noktada kesişeceklerini öne süren bir postülattan yola çıktı. Aynı düşünceyi düzleme de uyguladı ve her düzlemin sonsuzdaki bir doğruya uzatılabileceğini varsaydı. Böylece uzayın sonsuza uzanan öğelerinin tümü sonsuzdaki, “izdüşüm düzlemi” olarak adlandırılan bir düzleme taşınmış ve paralellik de aralarında olmak üzere Eukleides’in tanımladığı temel bağıntıların pek çoğu ortadan kaldırılmıştı.
Dört boyutlu uzayın da, öğelerinin sonsuzda tanımlanan yeni öğelere taşınmasıyla “izdüşüm uzayı” adı verilen üç boyutlu uzaya indirgenmesi olanağı yaratan izdüşümsel geometri, Poncelet’den sonra büyük bir gelişme göstermiş, özellikle K.G.C von Staudt’un katkılarıyla, Eukleidesçi temellerinden kurtulup bağımsız bir geometri olma noktasına büyük ölçüde yaklaşmıştır.
1824’ten sonraki ilgi alanı olan uygulamalı mekanik konusunda da değerli çalışmalar yapan Poncelet, dayandığı ilkelerin sadeliği nedeniyle daha önce kurulmamış oluşu şaşırtıcı bulunan izdüşümsel geometrisiyle, geometrinin 19. yy’da büyük adımlar atmasına elverişli bir ortam hazırlamıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Traite des proprietes projectives de figures, 1822, genişletilmiş 2. baskı, 2 cilt, 1865-1866, (“Biçimlerin izdüşümsel Özellikleri Üstüne İnceleme”); Introduction a la mecanique industrielle, physique ou experimentale 1841, (“Sınai, Fiziksel ya da Deneysel Mekaniğe Giriş”); Applications d’analyse et de geometrie, 2 cilt, 1862-1864, (“Analiz ve Geometrinin Uygulamaları”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi