ROCKEFELLER, John Davison (1839-1937) ABD’li işadamı. Dünyanın en büyük petrol tekeli olan Standard Oil’ un kurucusudur.
8 Temmuz 1839’da New York Eyaleti’nde Richford’ da doğdu, 23 Mayıs 1937’de Florida Eyaleti’nde Ormond’da öldü. Küçük bir çiftliği olan babası aynı zamanda ticaretle uğraşıyordu. Batıya göç öderek 1853’te Ohio Eyaleti’nde Cleveland’e yerleştiler. Burada ortaöğrenimini tamamlayan Rockefeller üç ay kadar bir ticaret kolejine gittikten sonra 16 yaşındayken bir ticarethanede çalışmaya başladı. 1859’da bir İngiliz arkadaşıyla birlikte Clark ve Rockefeller adını verdikleri ilk şirketini kurarak ticarete girdi. İç Savaş (1860-1865) sırasında oldukça iyi para kazandılar. Petrolün gelecekte büyük bir ticari önem kazanacağını sezen Rockefeller, bu alana girmeye karar verdi ve 1863’te Cleveland yakınında ilk petrol rafinerisini kurdu. Kendisine hem mali, hem teknik konularda yardımda bulunacak ortakların katkısıyla kendi örgütleme ve yönetme yeteneklerini birleştirerek öteki rafinerilerle hızlı bir rekabet içine girdi. 1870’te 1 milyon dolar sermayeyleStandardOilCompanyadınıverdiği anonim şirketi kurdu. Ertesi yıl % 40 kâr payı dağıttığında ABD’deki rafinerilerin 1/10’unu denetliyordu. Bir yandan demiryolu şirketleriyle anlaşarak petrolü düşük fiyatla taşıtma olanağı sağlarken, diğer yandan da başta petrol boru hattı olmak üzere yeni taşıma yöntemleri kullanmaya başladı. Küçük şirketlerin yok olmalarıyla sonuçlanan 1873 iktisadi bunalımını aştıktan sonra büyük bir hızla tekelleşme yolunda ilerledi. 1879’da sahip olduğu tanker filosu, gemiler, doklar, varil yapım atölyeleri, depolar ve petrol boru hattı ağıyla Amerikan petrolünün % 90’ını tasfiye ediyordu. 1882’de bu alandaki 39 şirketi Standard Oil Tröstü adıyla birleştirdi. Bağlı şirketlerdeki hissedarların oy haklarını bir mütevelli heyetine bırakarak karşılığında tröst sertifikası aldıkları, böylece tüm şirketler için tek bir merkezden üretim, fiyat, pazarlama konularında karar verilebildiği ABD’nin bu ilk büyük tröstü, aynı zamanda dünyanın da en büyük ve en zengin kuruluşuydu.
1880’lerde ham petrol üretimine de el atan ve petrol boru hattı, sanayiinde denetimi sağlayan Rockefeller, Avrupa, Asya ve Latin Amerika pazarlarına da girdi ve petrol bulunan ülkelerde kuyular açtı. 1893’te Minnesota’ da demir madeni çıkarmaya başladı. 1896’da Birleşik Demir Madenleri adlı şirketi kurduktan sonra çelik sanayini etkileyecek güce ulaştı. Ayrıca Chase Manhatten Bank ve First National City Bank ile Eastern Air Lines ve Boeing adlı havayolu şirketlerinde önemli hisselere sahipti.
Rockefeller İç Savaş’ın Kuzey’in zaferiyle bitmesinden sonra, iş ilişkilerini düzenleyen hiçbir yasanın olmadığı hızlı sanayileşme döneminde, çok ucuz işgücü ye uzun çalışma saatlerinden yararlanarak kıyasıya bir rekabet içine girdikten sonra tekelleşen girişimcilerin en tipik örneklerinden biridir. Rockefeller’in kurduğu tröstün ardından diğer sektörlerde de tröstlerin kurulmaya başlaması ve fiyatların hızla artması, 1890’lardan başlayarak kamuoyunda güçlü bir muhalefete yol açtı. Rockefeller çeşitli gazetelerde fiyatlarla oynamak, sanayi casusluğu yapmak, rüşvet vermek, haksız rekabete girerek küçük firmalara yaşam alanı tanımamakla suçlandı. 1890’da ise Kongre şirketlerin tröstleşerek serbest ticaret ilkelerine aykırı davranmalarını engelleyen Sherman Anti-Tröst Yasası’nı kabul etmek zorunda kaldı. 1892’de Ohio Yüksek Mahkemesi, Standard Oil Tröstü’nü yasalara aykırı bulunca Rockefeller New Jersey Eyaleti’nin daha elverişli yasalarından yararlanarak holding örgütlenmesi içine girdi, böylece yasal olarak tröstü kapatmış görünmekle birlikte uygulamada bir değişiklik olmadan etkinliklerini sürdürdü. 1911’de ABD Yüksek Mahkemesi, holding örgütlenmesini de yasalara aykırı buldu, bunun üzerine holdingin mal varlığı şirketler arasında dağıtıldı.
1897’de emekliye ayrılan Rockefeller, büyük servetinin bir bölümüyle hayır işlerine yöneldi. 1892’de Chicago Üniversitesi, 1901’de New York kentinde Rockefeller Tıp Araştırmaları Enstitüsü (bugün Rockefeller Üniversitesi), 1902’de Genel Eğitim Kurulu, 1913’te Rockefeller Vakfı bu alanda harcadığı yaklaşık 550 milyon dolarla gerçekleştirdiklerinin en önemlileriydi. Ölümünden sonra beş oğlu çeşitli düzeylerde işlerinin sorumluluğunu üstlendiler.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi