POYNTING, John Henry (1852-1914)
İngiliz fizik bilgini. Elektromanyetik enerji akışına ilişkin teoremi ve Yer yoğunluğu ölçümleriyle tanınır.
9 Eylül 1852’de Manchester yakınlarındaki Monton’da doğdu, 30 Mart 1914’te Birmingham’da öldü. 1872-1876 arasında Cambridge’deki Trinity College’da fizik öğrenimi gördü. 1876-1878 arasında Manchester’ deki Owens College’da, iki yıl kadar da Trinity College’da fizik dersleri verdikten sonra 1880’de profesörlüğe yükseltilerek Birmingham’da yeni kurulan Mason College’a atandı. Yaşamının sonuna değin sürdürdüğü bu görevinin yanı sıra, 1900’de Mason College, Birmingham Üniversitesine dönüştürülünce kurulan Fen Fakültesi’nin dekanlığını da üstlenen Poyntıng, 1888’de Royal Society üyeliğine seçilmiş, 1893’te Cambridge Üniversitesi’nin Adams Ödülü’nü kazanmış, 1905’te de Royal Society’nin Royal Madalyası ile ödüllendirilmiştir.
Poytıting, Trinity College’da görevli bulunduğu yıllarda derslerinin yanı sıra Cavendish Laboratuvan’nda Iskoç matematik ve fizik bilgini Maxweii’in gözetiminde, elektrik ve manyetik alanlara ilişkin araştırmalara girişmişti. Uzayı dolduran kuvvetler olarak elektrik ve manyetik alan kavramlarını önceleri Faraday geliştirmiş, Kelvin ile Maxwell de bu kavramları matematiksel temellere oturtmuşlardı. Poynting, 1884’ te geliştirdiği bir teoremle, herhangi bir noktadaki enerji akışı ile elektromanyetik alan arasındaki bağıntıyı kurdu. Bu teoreme göre, birim zamanda akış yönüne dik birim alandan geçen enerji miktarı olan ve “Poynting vektörü” olarak adlandırılan enerji akışı (S), elektrik alanının gücü (E), manyetik alanın gücü (H) ve bu iki gücün vektörleri arasındaki açının (Θ) sinüsüyle orantılıdır. Buradan elde edilen S=(1/μ) EHsinθ (μ = yayınımın geçtiği ortamın geçirgenlik katsayısı bağıntısındaki Poynting vektörünün yönü ise, E ve H vektörlerinin oluşturduğu kapalı yüzeye diktir ve hareketli elektromanyetik dalgaların yayılım yönünü gösterir. Bugün “Poynting teoremi” olarak anılan bu teorem ve enerji akışı kavramı, yalıtkan bir tel, boşalan bir kapasitör veya bir pil çevresindeki, ya da elektromanyetik bir dalga içindeki enerji akışının nicelik ve yönünün belirlenebilmesini olanaklı kılmıştır.
Poynting, kendisine Adams Ödülü’nü kazandıran çalışmasının konusu olan Yer’in ortalama yoğunluğuna ilişkin ölçümleri sırasında, Cavendish’in 1798’de geliştirdiği burulma terazisi yöntemi yerine basit tartı yöntemini kullanmayı seçti. Kimya laboratuvarlarında kullanılan duyarlı bir teraziyle gerçekleştirilen bu deneylerde, terazinin kefelerine eşit ağırlıkta iki kütle konulur ve bunlardan birinin altına yerleştirilen değişik ağırlıktaki bir başka kütle de hızla döndürülür. Dönen kütlenin öbür kütlelere uyguladığı çekim gücünün tartı göstergesinde yarattığı sapmalar yardımıyla da Yer’in ortalama yoğunluğu ve evrensel çekim sabiti belirlenir. Poynting’in 12 yıl süren duyarlı ölçümlere dayanarak bulduğu yerçekimi sabiti rakamı, bugün kabul edilen değere çok yakındır.
Yayınım basıncına ilişkin deneyler de yapan Poynting 1903’te, Güneş yayınımının yörüngedeki küçük parçacıkların yörüngelerini daraltan ve giderek Güneş’e düşmelerine yol açan bir etkisinin bulunduğunu ortaya çıkardı. Sonraları ABD’li fizikçi Percy Robertson tarafından geliştirilerek görelilik yasasına bağlanan bu olgu, bugün “Poynting-Robertson etkisi” olarak anılır. Poynting ayrıca, sıvı ve katı haller arasında faz geçişlerine ilişkin araştırmalar yapmış, sıvıdaki basınç değişikliğinin buhar basıncı üzerindeki etkisini belirlemiş ve birçok deney aygıtı geliştirmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): On the Transfer of Energy in the Electromagnetic Field, 1884, (“Elektromanyetik Alan İçindeki Enerji Aktarımı Üzerine”); The Mean Density of the Earth, 1894, (“Ortalama Yer Yoğunluğu”); The Earth: Its Sbape, Size, Weight and Spin, 1913, (“Yer; Biçimi, Boyutu, Ağırlığı ve Dönmesi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi