RADEK, Karl (1885-1939)
Avusturya asıllı SSCB’li siyaset adamı ve gazeteci. 1917 Ekim Devrimi öncesinde ve sonrasında devrimci propaganda etkinlikleri yürütmüştür.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içinde bulunan Galiçya’da Lemberg’de (bugün Ukrayna’da Lvov) doğdu.Ölüm tarihi kesin değildir. Nerede öldüğü bilinmemektedir. Asıl adı Kari Bernhardovich Sobelsohn’dur. Yahudi bir aileden geliyordu. Krakovi (Krakow) ve Bern üniversitelerinde öğrenim gördü. 1901’de Polonya ve Lituanya Krallığı Sosyal Demokrat Partisi’ne üye oldu. Etkin olarak katıldığı 1905 Devrimi’nin ardından 1906’ya değin Rusya’da tutuklu kaldı. Daha sonra Polonya’ya dönerek Polonya Sosyalistleri’nin Czenuony Sztandar (Kızıl Bayrak) adlı gazetesinin yayın yönetmenliğini yaptı. 1907’de Almanya’ya geçerek Alman Sosyal Demokrat Partisi’ne girdi ve partinin sol kanadının yayın organları olan Leıpzeiger Volkszeitung ve Bremer Bürgerzeitung un yazı kurullarında yer aldı. I. Dünya Savaşı sırasında İsviçre’ye yerleşti ve Bern’de yayımlanan günlük bir gazetede makale yazarı olarak çalışmaya başladı.
Savaşa karşı çıkan Sosyalistler’in Eylül 1915’te İsviçre’nin Zimmerwald kentinde topladıkları sosyalist konferansa katılan Radek, konferansın ardından Lenin ve Zinoviev’le birlikte Zimmerwald Solu Sürekli Bürosu’nda yer aldı ve bu grubun Vorbote (Haberci) adlı gazetesini yönetti. Nisan 19l6’da Zimmerwald’ciierin ikinci konferansı olan Kienthal Konferansı’nın toplanmasına katkıda bulundu. Rusya’da 1917 Şubat Devrimi’nin gerçekleşmesinin ardından,ülkesine dönen Lenin’e eşlik etti. Ancak Geçici Hükümet tarafından Rusya’ya girmesi engellendiğinden Stockholm’de kaldı ve RSDİP-B’nin (Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi-Bolşevik) Yurt Dışı Bürosu’nda görev alarak Avrupalı Sosyalistler arasında Bolşevikler’in görüşlerinin propogandasını yapmak üzere Almanca ve Fransızca haftalık bir bülten yayımlamaya baladı. 1917 Ekim Devrimi’nin ardından Rusya’ya gitti.
Troçki’yle birlikte, Rusya ile Almanya arasındaki savaşa son veren 3 Mart 1918 tarihli Brest-Litovsk Barış Antlaşması’nı imzalayan Sovyet delegasyonunda yer alan Radek, bu görevi sırasında Alman askerleri arasında yoğun bir antimilitarist ve sosyalist propoganda etkinliği yürüttü. Aynı yılın sonunda RKP-B (Rusya Komünist Partisi-Bolşevik) Merkez Komitesi tarafından, K.Zetkin, R.Lux-emburg ve K.Lİebnecht gibi Alman Komünistleri’nin önderliğinde başlayan devrimci ayaklanmaya katılmak üzere Berlin’e gönderildi. Almanya’da bulunduğu sırada, AKP’nin (Almanya Komünist Partisi) Aralık 1918-Ocak 1919 arasında toplanan kuruluş kongresine katıldı ve partinin merkez komitesi üyeliğine seçildi. Ancak Şubat 1919’da devrimci etkinlikleri nedeniyle tutuklandı. Aralık 1919’da serbest bırakıldıktan hemen sonra Almanya’dan çıkarılınca Rusya’ya döndü. Bu sırada Talât Paşa gibi İttihat ve Terakki önderleriyle Sovyetler adına görüşmelerde bulundu.
Rusya’ya döndükten sonra RKP-B Merkez Komitesi üyeliğine seçilen Radek, Mayıs 1924’e değin sürdürdüğü bu görevi sırasında III. Enternasyonal (Komintern) Yürütme Kurulu üyeliğinde de bulundu. Bu görevi sırasında AKP’nin etkinliklerini yönlendirme sorumluluğunu üstlendi. 1925’te Çin ve öbür Uzakdoğu ülkelerinin öğrencileri için kurulmuş olan Moskova’daki Sun Yat Sen Üni-versitesi’nin rektörü oldu. Aynı dönemde Pravda’da çalıştı. 1927’de Troçkist muhalefet içinde yer aldığı için partiden çıkarılıp Urallar’a sürgüne gönderildiyse de, bir süre sonra özeleştirisini yaparak eski görüşlerinden vaz geçtiğini açıklayınca, 1930’da yeniden partiye alındı. Bu dönemde İzvestia adlı gazetenin yazı kumlunda görev aldı ve ağırlıklı olarak dış politika üzerine olmak üzere birçok konuda makaleler yazdı. 1935’te yeni Sovyet anayasasını hazırlamakla görevlendirilen komisyona üye atandı.
Eylül 1936’da “Sovyetler Birliği’ni yıkmak için sürdürülen Troçkist gizli etkinlikler”e katıldığı gerekçesiyle tutuklandı. Ocak 1937’de suçlu olduğunu itiraf etmesi üzerine on yıl hapis cezasına çarptırıldı. Tutuklu olduğu sırada 1939’da öldüğü sanılmaktadır.
• YAPITLAR (başlıca): Proletarian Dictatorship and Terrorism, 1921, (“Proletarya Diktatörlüğü ve Terörizm’ ’); Portraits and Pamphlets, 1935, (“Portreler ve Broşürler”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi