SAİD PAŞA [Küçük] (1838-1914) Osmanlı sadrazamı. II.Abdülhamid ve II.Meşrutiyet dönemlerinde dokuz kez sadrazamlık yapmıştır.
Mehmed Said Paşa Erzurum’da doğdu, 29 Şubat 1914’te İstanbul’da öldü. Tahran maslahatgüzarı Ali Namık Efendi’nin oğludur. Erzurum ve İstanbul’da medrese eğitimi gördü. Aynca özel öğretmenlerden yabancı dil dersleri aldı. 1853’te Erzurum tahrirat kâtibi oldu. 1856’da Anadolu Ordusu tahrirat kaleminde çalıştı. 1858’de Anadolu Ordusu fevkalade kuruluyla İstanbul’a gelerek Meclis-i Vâlâ kâtipliğine, 1861’de 7.belediye dairesi başkanlığına getirildi. 1863’te Rumeli müfettişlik kurulu başkâtibi, 1866’da Selanik vilayeti mektupçusu, Eylül 1867’de Matbaa-i Amire müdürü, ek olarak Takvım-i Vekayi gazetesi müdürü, Temmuz 1868’de Şura-yı Devlet (Danıştay) daire muavini, bu kuruluşta adliye, dahiliye ve muhakemat (yargı) daireleri başmuavini, 1871’de Divân-ı Ahkâm-ı Adliye muhakemat dairesi başkâtibi, 6 Ocak 1873’te Ticaret Nezareti mektupçusu, 25 Mart 1874’te sadaret mektupçusu, 21 Ekim 1875’te Maarif Nezareti mektupçusu oldu.
1 Eylül 1876’da II.Abdülhamid’in tahta çıkmasıyla birlikte Mâbeyn başkâtipliğine getirildi. 8 Mart 1877’de vezirliğe yükselerek paşa sanı aldı. 28 Ağustos 1877’de Meclis-i Ayan üyeliğine atandı. 9Kasım’da ek olarak
hazine-i hassa nazırlığına getirildi. 11 Ocak 1878’de Hamdi Paşa kabinesinde dahiliye nazırlığı yaptı. 4 Şubat 1878’de istifa etti ve ikinci kez hazine-i hassa nazırlığına atandı. 19Mart 1878’de azledilerek 18Nisan 1878’de Meclis-i Ayan başkanlığına atandı. 6 Haziran 1878’deki Ali Suavi olayından dolayı Ankara’ya vali atanarak İstanbul’dan uzaklaştırıldıysa da lOHaziran’da Bursa valiliğine gönderildi ve altı ay sonra istifa ederek İstanbul’a döndü. 28 Kasım 1878’de üçüncü kez hazine-i hassa nazırlığına, 4 Aralık 1878’de Tunuslu Hayreddin Paşa’nın sadrazam olmasıyla adliye nazırlığına atandı. Mahkemelerde müdde-i umumilik (savcılık) kuruntunun, ceza ve ticaret usulü yasalarının oluşturulmasını sağladı.
Said Paşa ilk kez 19 Ekim 1879’da sadrazamlığa atandı, 9 Haziran 1880’de azledildi. 12 Eylül 1880’de yeniden sadrazam oldu ve 20 Aralık 1881’de Düyûn-ı Umumiye’yi kurarak altı tip vasıtalı vergi gelirini alacaklılara bıraktı. 2 Mayıs 1882’de sadrazamlıktan azledildi, ancak 12 Temmuz 1882’de yeniden atandı. Mısır sorunuyla ilgilendiyse de İngiliz işgalini önleyemedi ve 30 Kasım 1882’de azledildi, 3 Aralık’ta yeniden atandı. Devlet kuramlarına memur alımlarıyla ilgili yeni kuralları, terfi ve emeklilik kararnamelerini çıkartarak 1884’te konulan maarif vergisiyle çok sayıda rüşdiye ve batı tipi mülkiye idadileri açtırdı. 25 Eylül 1885’te sadrazamlıktan azledildi. On yıl kadar resmi bir görevde bulunmadı. 9 Haziran 1895’te beşinci kez sadrazam olduysa da 3 Ekim 1895’te azledildi.
Uzun bir dönem göz hapsinde bulundurulduktan sonra 18 Kasım 1901’de yeniden sadrazamlığa getirildi. Rumeli’deki ıslahat sorunlarıyla ilgilenerek Avrapalı büyük devletlere Makedonya’da ortak bir jandarma örgütü kurmayı ve buraya vezir rütbesiyle bir genel müfettiş atamayı önerdi. Rumeli ordusunun gereksinimlerinin sağlanması konusunda çıkan anlaşmazlık nedeniyle 14 Ocak 1903’te azledilerek 190cak’ta Meclis-i Ayan başkanlığına atandı. II.Meşratiyet’in ilanından iki gün önce 22 Temmuz 1908’de sadrazamlığa getirildi ama 4 Ağustos 1908’de istifa etti. 1 Ekim 1911’de sekizinci kez sadrazam olduysa da 30 Aralık 1911’de istifa etti. İttihat ve Terakki’nin desteğiyle 31 Aralık’ta dokuzuncu kez sadrazam oldu. Arnavutluk’ta çıkan ayaklanma üzerine 16 Temmuz 1912’de istifa etti. Bundan sonra 31 Ocak 1913’te Şura-yı Devlet başkanlığına, 12 Haziran’da Meclis-i Ayan başkanlığına atandı ve bu görevdeyken öldü.
• YAPITLAR (başlıca): Sadr-ı Sâbık Said Paşa’nm Gazetelerle Neşrettiği Mektupların suretleridir, 1908; Said Paşa’nm Kamil Paşa Hatıratına Cevapları, 1911; Gazeteci Lisanı, 1911; Said Paşa’nın Hatıratı, 2 cilt, 1912.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi