PRIMO DE RİVERA, Miguel (1870-1930)
İspanyol asker ve devlet adamı. 1923-1930 arasında ülkesini diktatörlükle yönetmiştir.
8 Ocak 1870’te Cadiz yakınlarındaki Jerez de La Frontera’da doğdu, 16 Mart 1930’da Paris’te öldü. Sonradan toprak sahibi olmuş orta sınıf bir asker ailesinden geliyordu. 1888’de Toledo’daki Askeri Akademi’yi bitirdi. 1893’ten sonra sırasıyla İspanyol Fası’nda, Küba’da ve Filipinler’de, 1909-1913 arasında yeniden İspanyol Fası’nda çeşitli askeri görevlerde bulundu. 1915’te Cadiz askeri valisi oldu. I. Dünya Savaşı sırasında Batı cephesinde görev aldı. 1919’da tuğgeneralliğe yükseltildi ve Valencia başkomutanlığına getirildi.
I. Dünya Savaşı’nın yarattığı iktisadi yıkımın, ülkeyi saran siyasi kargaşanın ve İspanyol Fası’nda Abdülkerim önderliğinde başlayan ayaklanmaya karşı yürütülen harekâtın yenilgiyle sonuçlanmasının toplumsal huzursuzlukları artırdığı bir dönemde, 1922’de Katalonya başkomutanlığına atandı. Göreve başlar başlamaz, bölgede olağanüstü hal ilan ederek ayrılıkçı hareketi baskı altına aldı. Bölgedeki ve ülkedeki karışıklıkların tek sorumlusunun yozlaşmış ve etkisini yitirmiş bir kurum olarak nitelediği parlamento olduğunu ileri sürerek, 12-13 Eylül 1923’te gerçekleştirdiği bir darbeyle Katolonya’da yönetimi ele geçirdi. Aynı tarihte Madrid’e giderek, kral XIII.Alfonso’nun (1886-1941) desteğiyle başında kendisinin bulunduğu beş kişilik bir askeri cunta oluşturdu. Darbenin ardından, anayasayı askıya alarak, Cortes’i (meclis) dağıtarak, sıkıyönetim ilan ederek, taşra kentlerinin başına askeri valiler getirerek ve basına sansür koyarak katı bir diktatörlük rejiminin temellerini attı.
Daha önce ağır bir yenilgiye uğranılan İspanyol Fası’ndaki Berberiler karşısında 1925 sonunda Fransızların desteğiyle bir askeri zafer kazandı. Aralık 1925’te sıkıyönetimi kaldırarak askeri diktatörlüğe son verdiyse de, hemen ardından kendisinin başbakan olduğu asker ağırlıklı bir hükümet kurarak yönetimini sivil bir diktatörlüğe dönüştürdü. Eylül 1927’de ise yönetimine parlamenter bir görünüm kazandırmak amacıyla, üyeleri hükümetçe belirlenen ve danışma kurulu niteliğinde bir meclis oluşturdu. Aynı dönemde tüm İspanyollar’ı Katolik ve milliyetçi görüşler çevresinde bir araya getirmeyi amaçlayan Yurtsever Birlik adlı bir parti kurdu.
Primo de Rivera, üniversite çevrelerinde ve aydınlar arasında yönetimine karşı yükselen muhalefeti, birçok ünlü yazar, düşünür ve sanatçıyı sürgüne göndererek susturmaya çalıştı. Öte yandan izlediği korumacı ve ekonomiye devlet müdahalesini artıncı iktisat politikasına ve artan dış borçlarına karşı olan iş çevreleri kendisine sağladığı desteği çekti. Aynı dönemde ordu içerisinde yönetime karşı hoşnutsuzluklar büyüdü ve 1926-1929 arasında Rivera’ya karşı çok sayıda darbe girişiminde bulunuldu. Bütün bu gelişmelere ek olarak 1929 Dünya Bunalımı’nın etkisiyle ekonomi ağır bir bunalıma girdi. 28 Ocak 1930’da kralın zorlamasıyla görevinden istifa ederek ülkeyi terkeden Primo de Rivera, kısa bir süre sonra Paris’te öldü.
• KAYNAKLAR: G. Brenan, The Spanish Lahyrinth An Account of the Socıal and Political Background of the Civil W ar, 1943; P. Radcliff, Prelüde to Franco: Political Aspects of the Dictatorship of General Miguel Primo de Rivera, 1933.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi