SABATIER, Paul (1854-1941)
Fransız fizik ve kimya bilgini. Organik maddelerin katalitik hidrojenlenmesi yöntemini geliştirmiştir.
5 Kasım 1854’te Carcassonne’da doğdu, 14 Ağustos 1941’de Toulouse’da öldü. 1874-1877 arasında Ecole Normale Superieure’de fizik öğrenimi gördükten sonra bir yıl Nîmes Lisesi’nde öğretmenlik yaptı. 1878’de College de France’da fiziksel kimya bilgini Berthelot’nun asistanlığını üstlendi. 1880’de doktora derecesini aldıktan sonra çalışmalarını kimya alanında yoğunlaştırdı. 1882-1884 arasında Toulouse Üniversitesi’nde fizik dersleri verdikten sonra aynı üniversitede kimya profesörlüğüne getirildi. 1930’da emekli olana değin bu görevini sürdüren Sabatier, 1912’de V.Grignard ile Nobel Kimya Ödülü’nü paylaşmış, ertesi yıl da Bilimler Akademisi üyeliğine seçilmişti.
Önceleri inorganik kimya alanında çalışmalar yapan Sabatier, metal nitrürleri ile metallerin ve alkali madenlerin sülfür ve klorürlerini inceledi, hidrojen disülfür hazırlanmasına ilişkin yeni yöntemler geliştirdi, dört bakır atomu içeren bakır tuzlarını belirledi. 1890’ların ortalarından başlayarak da, katı ve gaz fazındaki bileşikler arasındaki heterojen tepkimeler konusuna yönelerek metal oksitlerinin hidrojen gazıyla indirgenmesine ilişkin araştırmalar yaptı, toz haline getirilmiş nikel ile karbon monoksit gazının tepkimesinden nikel karbonil (Ni (CO)4) elde etti, ayrıca nitrojen peroksiti, bakır, kobalt, nikel ve demire bağlamayı başardı.
Sabatier, kendisine Nobel Ödülü kazandıran buluşunu ise 1897’de nikel karbonilin, karbon monok-sitle değil de onun gibi çift bağa sahip bir organik madde olan etilenle (C2H4) elde edilmesini sağlayacak bir yöntem ararken gerçekleştirdi. Meslektaşı Jean Baptiste Senderens (1856-1936) ile birlikte gerçekleştirdiği bir deneyde hidrojen gazıyla indirgediği öğütülmüş nikelin üzerinden etilen gazı geçirince beklentisinin tersine, nikelin olduğu gibi kalarak katalizör etkisi yaparken, etilenin hidrojenlenerek etan (C2H6) gazına dönüştüğünü gördü. Bu buluşunun ardından çalışmalarını katalitik organik sentezleme alanında yoğunlaştıran Sabatier, asetileni (C2H2) hidrojenleyerek etilen ve etan, benzeni (C6H6) hidrojenleyerek de siklohekzan (C6H12) elde etmeyi başardı. Ayrıca metal katalizörlerin eşliğinde organik bileşiklerin hidrojenlenmesi yönteminin doymamış ve aromatik karbürlerin, ketonların, aldehitlerin, fenollerin ve nitrat türevlerinin hidrojen-lenmesinde de uygulanabileceğini gösterdi.
Sabatier’nin deneysel bulguları ve katalitik hidrojen-leme olayına ilişkin kuramsal açıklamaları, sanayide birçok gelişmeye yol açmış, maden kömürü, petrol yağlan ve doymamış bileşikler bakımından zengin balık yağlannın hidrojenlenmesini olanaklı kılmış, pamuk yağı gibi doğrudan yenilemeyen bitki yağlarından yemeklik margarin ve sıvı yağ üretilmesini olanaklı kılmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): La catalyse en chimie organique, 1913, (“Organik Kimyada Kataliz”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi