POLYBİOS (ykş. İÖ 200-120)
Eski Yunan, tarihçi. Evrensel bir tarih anlayışıyla Roma İmparatorluğu’ nun yükselişini yansıtmıştır.
Arkadia’da bulunan Megalopolis’te doğdu, aynı kentte öldü. Doğum ve ölüm tarihleri yapıtlarında söz konusu edilen olaylar ışığında yaklaşık olarak belirlenmektedir. Akhea’nın (Ahhaya) seçkin yöneticilerinden Lykortas’ın oğludur. İyi bir öğrenim gördükten sonra babasının aracılığıyla çok genç yaşlarda Akhea (Ahhaya) Birliği çerçevesinde önemli görevler yüklendi. Mısır’da elçilik ve süvari komutanlığı yaptı.
Makedonyalı Perseus’un İÖ 168’de Pydnxa’da Romalılar’a yenilmesi üzerine İtalya’ya rehine olarak götürülen bin kadar Akhealı yüksek yönetici arasında yer alan Polybios, Aemilius Paulus’un oğulları Fabius ve Scipio ile kurduğu dostluk sayesinde tutuklanmak-tan kurtulup Roma’da kalmayı başardı. Öğretmenliğini yaptığı Scipio Africanus ile birlikte İspanya’ya ve Afrika’ya gitti. Numidia Kralı Masinissa’yı görme fırsatını buldu ve İtalya’dan çekilen Hannibal’ı izleyen Roma ordularıyla birlikte Alpler’i aştı. İÖ 146’da yine Scipio’nun yanında Kartaca’nın kuşatılmasına ve yıkılmasına tanıklık etti. Bazı kaynaklara göre daha sonra Atlas Okyanusu’nda bir araştırma gezisine çıktı. Roma ile Akhea arasında düşmanlığın yeniden baş göstermesi üzerine Korinth’in yıkılmasının hemen ardından yurduna döndü. Akhea Birliği’nin bir Roma eyaletine dönüştürüldüğü bu dönemde orta bir yol bularak düzenin yeniden kurulmasında önemli bir rol oynadı. Bu yararlılığından dolayı Romalılar’ın yanı sıra Yunanlılar tarafından onurlandırıldı. Zamanını daha çok tarih çalışmasına adadığı İÖ 146’dan sonraki yaşamı hakkında fazla bir şey bilinmemektedir. Ancak bilinmeyen bir tarihte İskenderiye’ye ve Sart’a gittiği, Scipio ve Rodoslu Panaetius ile siyasi sorunlar üzerine yazıştığı ve Ekvator bölgesinde insanların yaşadığına ilişkin bilimsel bir kitapçık yazdığı konusunda bilgiler bulunmaktadır. Değişik kaynaklarda 80 yaşlarında iken attan düşme sonucu öldüğü belirtilmektedir.
Polybios’un 40 kitaptan oluşan ünlü tarih çalışmasından günümüze yalnızca ilk beş kitap ve öteki kitapların bazı bölümleri kalmıştır. O zamana kadar bilinen ülkeler çerçevesinde ilk evrensel tarih girişimi olan bu çalışma, antik Yunanlı tarihçi Timaeos’un yapıtının bittiği İÖ 272’ye kadar giden değinmelerle, İÖ 220-İÖ 146 arasındaki olayları kapsamaktadır. Çalışmanın ana amacını Roma’nın kısa zamanda bütün Akdeniz’e egemen olmasını sağlayan koşulları açıklığa kavuşturma çabası oluşturmaktadır.
Thukydides’in yolunu izleyerek tarihin kişilere yön vermek açısından eğitici bir rol oynaması ve özellikle siyasi ve askeri sorunlar üzerinde durması gerektiğine inanan Polybios, duygusal ve abartmalı tarih yazımına karşı çıkmıştır. Tarihi yaşamı öğreten bir araç olarak değerlendirip tarihçinin görevinin olayları anlatmaktan çok aydınlatmak olduğunu ve bu bakımdan nedenler ile sonuçlar arasındaki bağıntıyı ortaya koyması gerektiğini savunmuştur. O dönemde bilinen dünyadaki gelişmeleri birbirleriyle ilişkili olarak görmüş ve tarihe evrensel bir bakış açısı getirmiştir. Bununla birlikte Roma’nın yükselişini açıklarken kimi yerde rastlantı, kimi yerde zorunluluk biçimini alan Tyche (talih, tanrıçası) gibi açık olmayan bir kavramı da değerlendirmelerine katmıştır. Ayrıca tarihte kişilerin oynadıkları role büyük bir ağırlık vermiştir.
Polybios’a göre bir tarihçi iyi bir coğrafya bilgisine ve savaş sanatı dahil olmak üzere geniş bir siyasi deneyime sahip olmalı ve yazılı kaynakların yanı sıra sözlü kaynaklardan da yararlanmalıdır. Kendisi buna uygun olarak titiz bir araştırmacılık örneği vermiştir. Ancak üslup açısından Heredotos ve Thukydides gibi tarihçilerin oldukça gerisinde kalmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Istoriai, (ö.s.), I.Bekker (yay.), 1844.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi