PU Yİ (1906-1967)
Çin imparatoru. Cumhuriyetçi 1911 Ayaklanması sonucu devrilmesiyle Çin’ de imparatorluk yönetimi son bulmuştur.
7 Şubat 1906’da Pekin’de doğdu, 17 Ekim 1967’de aynı kentte öldü. Hükümdarlık döneminin unvanları olan Hsüan T’ung ve K’ang-te adlarıyla da anılır. Çin imparatoru olan amcası Kuang-hsü’nün Kasım 1908’de ölmesi üzerine iki buçuk yaşındayken tahta çıktı. Yaşının çok küçük olması nedeniyle yönetimi naip sıfatıyla babası üstlendi.
Her türlü yönetsel reforma karşı çıkan gelenekçi bir kişi olan babasının yönetimi sırasında, Çin’de imparatorluk yönetimine son vererek demokratik bir cumhuriyet kurmak için verilen mücadele güç kazandı. Ekim 1911’de başlayan ayaklanmanın sonucunda cumhuriyetçi hareketin önderi Sun Yat Sen, 1911 sonunda Nanking’de cumhurbaşkanı ilan edildi. İmparatorluk yönetiminin devrimci hareketi bastırmak için göreve çağırdığı general Yüan Şih-kay ise cumhuriyetçi önderlerle anlaşarak imparatorluk ailesini tahttan çekilmeye zorladı. 12 Şubat 1912’de Pu Yi’nin tahttan çekildiğinin açıklanmasıyla Çin’de 267 yıllık Çing (Mançu) hanedanı yönetimi ve 2000 yıllık imparatorluk düzeni son buldu.
Pu Yi bu tarihten sonra, kalmasına izin verilen Pekin İmparatorluk Sarayı’nda dış dünyaya kapalı bir yaşam sürmeye başladı. Bu dönemde Henry ön adını aldı. Çin cumhurbaşkanı seçilmiş olan Yüan Şih-kay’m 1916’da ölümünü izleyen dönemde Temmuz 1917’de on iki günlük bir süreyle yeniden tahta çıktı. 1924’te gizlice Pekin’den ayrılarak Japonlar’ın yönetimindeki Tien-çin’e yerleşti.
193l’de Mançurya’yı işgal eden Japonlar’ın Şubat 1932’de bu bölgede Çin’den bağımsız Mançukuo (Mançurya) Devleti’ni kurmasından sonra, 9 Mart’ta bu devletin başkanlığına getirildi. Mart 1934’te ise, tümüyle Japonya’nın denetimi altında olan bu devletin imparatoru ilan edildi. Japonya’nın II.Dünya Savaşı’nda yenilgiye uğramasının ardından Ağustos 1945’te SSCB birliklerince tutsak alındı. 1950’ye değin Sibirya’da kalan Pu Yi, daha sonra savaş suçlusu olarak Çin Halk Cumhuriyeti’ne teslim edildi. 1959’da çıkarılan öze! bir afla serbest bırakıldı ve yaşamının geri kalan bölümünü Pekin’de bir botanik bahçesinin makine onarım bölümünde çalışarak ve Kültür Bakanlığı’nda arşivcilik yaparak geçirdi.
• YAPITLAR (başlıca): From Emperor to Citizen (otobiyografi), 1964-1965, (“İmparatorluktan Yurttaşlığa”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi