RAFFAELLO (1483-1520)
İtalyan, ressam. İtalyan Rönesansı’ mn klasik ideallerini yetkin bir anlatımla biçimlendirmiştir.
26 ya da 28 Nisan 1483’de Urbino’da doğdu, 6 Nisan 1520’de Roma’da öldü. Resim öğrenimine Timoteo Vi-ti’nin yanında başladı. 1495 dolaylarında Perugino’nun atölyesine girdi, daha sonra onun yardımcılığını da yaptı. 1504’te Floransa’ya gitti. Bu kentte kaldığı dört yıl boyunca Leonardo da Vinci ve Michelangelo’nun yapıtlarını inceledi. 1508’de papa II. Julius tarafından Vatikan Sarayı’ındaki çalışma ve kabul odalarını süslemek üzere Roma’ya çağrıldı. Raffaello’nun sanatından çok etkilenen papa daha önce aynı mekânlarda çalışmakta olan Perugino, Luca Signorelli ve Bartolommeo Bramantino gibi Umbrialı ressamlara yaptırttığı freskleri de Raffaello’nun yeni baştan boyaması için kazıttı. 1511’de tamamlanan Segnatura Odası freskleri büyük bir coşkuyla karşılandı. Raffaello 1512-1514 arasında Eliodoro Odası freskleri üstünde çalıştı. Aynı yıllarda Agostino Chigi için de çeşitli kiliselere resimler yaptı.
II. Julius’un yerine geçen X.Leo’nun papalığı sırasında Raffaello resim dışında birçok işi daha üstlendi. Bramante’nin 1514’te ölümü üzerine San Pietro’nun yapımı ile ilgili çalışmaları yürüttü. Sistina Şapeli’ne asılmak üzere dokunacak on tane halının örneklerini hazırladı. Brüksel’de dokunup, 1519’da Vatikan’a teslim edilen bu halılar büyük bir ilgiyle karşılandı. Mantua ve Urbino dükleri benzerlerini hazırlatmak için asıllarını ödünç aldılar. Büyük bir bölümünü yardımcılarının gerçekleştirdiği Incendio Odası’nın freskleri 1517’de tamamlandıktan sonra Rafaello son yıllarında zamanının çoğunu mimarlık çalışmalarına ayırdı. San Pietro Kilisesi’nin yapımının yanı sıra, Aquila Sarayı ’nı (Bernini’nin San Pietro Alam’nı düzenlemesi sırasında yıktırılmıştır) inşa etti ve Giuliano de Medici için de büyük bir villa yaptı.
İlk resimleri
Raffaello Rönesans’ın hümanist kültürünün sanat yapıtlarına en yoğun biçimde yansıdığı bir dönemde yaşamıştır. Buna koşut olarak sanatı da Rönesans’ın klasik ideallerinin tüm olgunlaşma aşamalarını yansıtır. 1500 dolaylarında yaptığı mitolojik ve alegorik nitelikteki küçük boyutlu resimleriyle başlayan gelişme dönemi 1504’e doğru gerçekleştirdiği bir dizi büyük boyutlu dinsel resimle sona ermiştir. Başlangıçtaki Üç Güzel ve Şövalyenin Düşü gibi resimleri uyandırdıkları dinginlik ve lirizm duygusuyla dikkati çeker. En yetkin örneğini Meryem ’ in Evlenmesi adlı yapıtında verdiği dinsel resimlerinde ise büyük bir oranda ustası Perugino’nun etkisi altındadır. Bu resim, kompozisyon kuruluşu ve içerdiği öğeler açısından Perugino’nun İsa ’mn Aziz Petrus’a Anahtarlarım Vermesi adlı yapıtının biraz daha geliştirilmiş bir benzeridir. Ancak Raffaello’nun, ışık ile beslenen açık-koyu düzenini, biçimi tam bir kesinliğe kavuşturacak gibi kullanması nedeniyle daha uyumlu ve şiirsel bir sonuç elde ettiği görülür.
Leonardo etkileri
Raffaello’nun Floransa döneminde yaptığı bir dizi Madonna resmi Leonardo da Vinci ve Michelangelo’nun getirdikleri biçimsel yenilikleri kavramaya yönelik bir çabanın ürünleridir. Üçgen kompozisyona oranla derinlik boyutunun özellikle vurgulanmasına dayanan piramit biçimli kompozisyon, figürlerin anlamlı bir ilişki ve yetkin bir biçimsel örgü yaratacak gibi düzenlenmesi, geri plandaki manzara ile öndeki figür grubunun bütünleştirilmesi türünden olumlu gelişmelerin kaynağı hep Le-onardo’dur. Raffaello gene Leonardo’nun etkisiyle yalnız baş gösteren portre anlayışını bırakarak yarım boy portreyi benimsemiştir. Bu döneminin ürünleri arasındaki Granduca Madonnası matematiksel ilişkiler doğrultusunda geliştirilmiş bir biçimcilikle sezgisel yaklaşım bütünlüğünün atak bir örneği, Güzel Bahçıvan Kadın biçimlerin dış çizgileriyle fon arasındaki yumuşak geçişleri sağlayan Leonardo’ya özgü sfumato tekniği ile piramit biçimli kompozisyonunun uyarlaması, Doni ailesi portreleri ise figür ve manzaranın bütünleştirilmesi denemeleridir.
Michelangelo etkileri
Raffaello’nun hareketli figürleri, duygusal anlatımı ve dramatik içeriği ise Michelangelo’dan gelen etkiler taşır. Örneğin, İsa’nın Mezara Yerleştirilmesi adlı resminde Michelangelo’nun figürlerini çok az değiştirerek kullanmıştır. Kompozisyonu Mantegna’nın aynı adlı gravüründen alınmış olan bu yapıtta, bayılan Meryem’i yakalamaya çalışan kadın figürü ve İsa’yı taşıyan Aziz Yahya, Michelangelo’nun Tondo Doni ve İsa’nın Mezara Yerleştirilmesi adlı resimlerinden uyarlanmıştır.
Vatikan freskleri Raffaello’nun başyapıtları sayılır. Seg-natura Odası ’ndaki Tartışma, Atina Okulu, Pamassus ve Yasalar adlı freskler pagan dünyasının ve Hıristiyanlık düşüncesinin ürünü olan tanrıbilimi, felsefeyi, sanat ve edebiyatı, yasaları konu alır. Ana figürleri kompozisyonun merkezine yerleştiren bir perspektif ile tarihsel olaylarda yer almış figürlerin kullanımı nedeniyle bu yapıtlardaki anlatım gerçek ve yaşamsal bir boyut kazanmıştır. Bu resimler biçim yetkinliğinin yanı sıra, biçim ve içerik bütünlüğü açısından da Yüksek Rönesans sanatının doruk aşamasını temsil ederler.
Eliodoro Odası freskleri
Eliodoro Odası’nı süsleyen Heliodoros’un Tapmaktan Kovulması, Aziz Petrus’un Kurtuluşu, I.Leo, Atilla’yı Roma Önlerinde Durduruyor ve Bolsena’da Ayin adlı freskler Hıristiyanlık tarihinin bazı dramatik olaylarını konu alırken, dolaylı olarak da papa II. Julius döneminin önemli olaylarını simgeler. Bunların bazılarında, resmin içindeki mum, meşale, vb. gibi bir kaynaktan yayılarak biçimlerin özellikle vurgulanmış bir açık-koyu karşıtlığıyla betimlenmesini sağlayan ışık, yapıtı dramatik kılan öğelerin başında gelir. Figürler ise Raffaello’nun önceki yapıtlarına oranla çok daha hareketlidir. Onun, yeni sayılacak bu yönlenişi üstünde, Michelangelo’nun Sistina Şapeli tavan fresklerindeki dinamik biçim anlayışı ile Sebastiano del Piombo aracılığıyla tanıdığı Venedik Okulu renkçiliğinin etkisi olmuştur. Bu fresklerde Raffaello’nun yardımcıları da çalışmıştır. Bunu izleyen Incendio Odası freskleri içinde yalnızca Borgo’da Yangın Raffaello’nun elinden çıkmıştır. Öbürleri onun denetimindeki yardımcılarınca gerçekleştirilmiştir. Raffaello’nun hazırladığı örneklerin yardımıyla, onun ölümünden sonra başta Giulio Romano olmak üzere yardımcılarının yaptığı Constantino Salonu freskleri de birçok İtalyan kilise ve sarayının dekorasyonunda örnek alınmıştır.
Öte yandan Mucizevi Kuraklık ve Koyanlarımı Besleyin dışındaki halı örneklerinde, hareket ve anlatımın alabildiğine abartılmış bir yaklaşımla işlendiği görülür. Eliodoro ve Incendio odalarının fresklerine ek olarak bu örneklerdeki hareket ve dram öğeleri, izleyen dönemin Ma-niyeristler’i tarafından yapay bir biçimde ve sürekli olarak taklit edilmiştir.
Madonna resimleri
Raffaello’nun Roma dönemi Madonnalar’ı 16. yy’da yaygınlaşan dekorasyon kavramını yansıtırlar. Bunlar arasında Sedia Madonnası geometrik ve ritmik kuruluşu nedeniyle birçok uzman tarafından Yüksek Rönesans Klasikçiliği’nin en yetkin yapıtı olarak değerlendirilmiştir. Sistina Madonnası ise başta Ingres olmak üzere birçok ressam tarafından örnek olarak alınmıştır.
Portreleri
Raffaello, döneminin en ileri gelen portrecilerinden biridir. Bu resim türünde konu aldığı kişiler aracılığıyla, zamanın önemli olaylarının gerisindeki gerilimi ve dramı yansıtacak kadar güçlü imgeler üretmiştir. Bunlar arasında Papa X. Leo ve İki Kardinal hem iktidarı elinde tutan güçle çevresindekilerin psikolojik bir incelemesi, hem de tarihsel bir belge niteliğindedir. Baldassare Cas-tiglione’nin Portresi ise Mona Lisa’dan esinlenilmiş pozuyla Raffaello’nun olgunluk döneminde bile Leonardo’ dan etkiler taşıdığını gösterir. Ayrıca Rubens ve Remb-randt gibi ustaları etkilemiş olması, bu portrenin ne kadar güçlü bir anlatım içerdiğini de gösterir.
Raffaello yüzyıllar boyunca, klasikçi tutumun en etkili temsilcisi olmuştur. Rönesans, Klasik Yunan heykeline özgü yücelik ve zerafet kavramlarının biçimsel karşılıklarının yeni baştan üretilmesini ona borçludur. Onun, kompozisyonlarında sergilediği mirabile giudizio (kusursuz zevk), döneminin hümanistleri tarafından coşkuyla karşılanmıştır. Bu anlayışın Carracci’lere yansıyan uygulamaları 16. yy’ın resmini yönlendiren başlıca güçlerden biridir. Maniyerist uygulamaların büyük bir bölümünün kaynağı da Raffaello’dur. Raffaello bu bağlam içinde, Poussin başta olmak üzere birçok sanatçı tarafından evrensel değerleri nesnelleştiren ustaların en büyüğü olarak görülmüştür.
• YAPITLAR (başlıca): Üç Güzeller, 1500, Conde Müzesi, Chantilly; Şövalyenin Rüyası, 1500, Ulusal Galeri, Londra;
Meryem’in Evlenmesi, 1504, Brera Müzesi, Milano; Granduca Madonnası, 1505, Pitti Sarayı, Floransa; Agnola Doni’nin
Portresi, 1506, Pitti Sarayı, Floransa; Güzel Bahçıvan Kadın, 1507, Louvre, Paris; İsa’nın Mezara Yerleştirilmesi, 1507, Borghese Galerisi, Roma; Baldacchino Madonnası, 1507-1508, Pitti Sarayı, Floransa; Segnatura Odası freskleri; Tartışma, Atina Okulu. Parnassus, Yasalar, 1509-1511, Vatikan; Galate-a’nın Zaferi. 1511-1512, Farnesina Villası, Roma; Sistina Ma-donnası, 1513-1514, Resim Galerisi, Dresden; Eliodoro Odası freskleri: Heliodoros’un Tapınaktan Kovulması, Aziz Petrus’ un Kurtulması, I. Leo Atilla ‘yı Roma Önlerinde Durduruyor, Bolsena’da Ayin. 1512-1514, Vatikan; Sedia Madonnası, 1514-1515,Pitti Sarayı,Floransa; Baldassare Castiglione’nin Portresi, 1515-1516, Louvre, Paris; Havarilerin İşleri, hah örnekleri, 1515-15 16, Victoria ve Al bert Müzesi, Londra; Papa X. Leo ve İki Kardinal, 1517-1518, Uffizi Galerisi, Floransa; İsa’nın Göğe Yükselmesi, 1518-1520, Vatikan Müzesi.
• KAYNAKLAR-.L.Berti, Raphael, 1961; E.Cam esasça, Rapha-el, 1963; O.Fischel, Raphael, 1948; U.Middledorf, Raphael’s Draıvings.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi