RHAETICUS (1514-1576)
Alman, matematikçi. Kopernik’in günmerkezli gezegen sisteminin tanınmasına ve trigonometriye katkılarıyla tanınmıştır.
Rhaeticus (ya da Rheticus) olarak tanınan George Jo-achim von Lauchen 16 Şubat 1514’te Avusturya’daki Feldkirch kentinde doğdu, 4 Aralık 1576’da Macaristan’ ın Kassa (bugün Slovakya’da Kosice) kentinde öldü. Rhaeticus’un Feldkirch’te doktorluk yapmakta olan babası büyücülükle suçlanıp idam edilince, eşinin soyadını kullanmaktan kaçınan annesi kendi soyadı olan De Porris’i kullanmaya başlamıştı. Bir süre annesinin soyadının Almancası olan von Lauchen’i, daha sonra da doğduğu bölgenin eski adı Rhaetia’dan türettiği adı kullanmayı seçen Rhaeticus ortaöğrenimini Zürich’te görmüş ve 1536’da yüksek lisans derecesiyle mezun olduğu Wit-tenberg Üniversitesi’nde temel aritmetik ve geometri dersleri vermeye başlamıştı. 1538’de dönemin ünlü astronomlarını tanımak amacıyla Nürnberg, Tübingen ve Frombork’u kapsayan bir geziye çıktı. Ertesi yıl, From-bork’ta Kopernik’in henüz yayımlanmamış olan el yazmalarını okuyup günmerkezli gezegen sistemini tanıyınca, bu buluşun bilimsel değerini ve insan düşüncesinin evrimi açısından ne denli önemli olduğunu kolayca kavradı ve kilisenin tepkisinden çekinen Kopernik’i çalışmalarını yayımlamaya ikna etmeye uğraştı, ancak başaramadı. Koşulların, buluşunu günışığına çıkarması için hâlâ uygun olmadığını düşünen Kopernik yalnızca astronomi cetvellerini yayımlamasının, birçok bilim adamının aynı sonuçlara varmasına yeteceğini öne sürüyor ve günmerkezli sisteme ilişkin çalışmalarını yayımlamaya razı olmuyordu. Ne var ki, genç ve coşkulu Rhaeticus ne denli önemli olduğunu bildiği çabalarına son vermedi ve Ko-pernik’ten çalışmalarını tanıtacak bir yazı hazırlama izni almayı başardı. 1540’ta Gdansk’ta, Kopernik’in çalışmalarını ve günmerkezli gezegen sistemini öven Nar-ratioprima (“İlk Rapor”) adlı küçük bir kitap yayımladı. Aynı yılın sonlarında Wittenberg’de dekanlığa, iki yıl sonra da Leipzig Üniversitesi’nde matematik profesörlüğüne getirildi. 1545’lerde, çalıştığı üniversiteden izinli olarak Milano’ya değin uzanan yeni bir geziye çıktı. Çıldırarak öldüğü yolunda söylentilerin çıkmasına neden olan bir rahatsızlık döneminin ardından Zürich’te dostu, ünlü hekim Gesner’in yanında tıp öğrenimine başladı. 1548’de Leipzig’deki görevine döndüyse de iki yıl sonra, bir öğrencisiyle eşcinsel ilişki kurmakla suçlanınca Leipzig’den uzaklaşmak zorunda kaldı. Bir süre daha Prag Üniversitesi’nde tıp öğrenimi gördükten sonra Krakovi’ye yerleşti ve hekimlik yapmaya başladı. Bu yıllarda astrolog olarak büyük bir ün kazanan Rhaeticus, yaşamının son yıllarını Kosice’de, yıllar süren çalışmalarının ürünü olan trigonometri tablolarını yayıma hazırlamakla geçirdi.
Rhaeticus bilim tarihindeki onurlu yerini Kopernik’ in günmerkezli sisteminin tanıtılmasını amaçlayan çabalarına borçludur. Eski Yunan biliminde kimi Phythagoras’cıların ve Aristharkos’un savunduğu günmerkezli gezegen sistemleri sonradan kilisenin etkisiyle hemen hemen tümüyle unutulmuş ve yaklaşık on dört yüzyıl, Ptolemaios’un yermerkezli sistemine tartışılmaz doğrular arasında yer verilmişti. Kopernik desonradanDtf revolutio-nibus motuum coelestium a se constitutis commentari-obus (“Gökcisimlerinin Dolanımı Üzerine Varsayım ve Yapılarına İlişkin Yorum”) adıyla yayımlayacağı çalışmalarını açıklamaktan kilisenin tepkisinden korktuğu için kaçınıyordu. Rhaeticus kiliseye karşın günmerkezli sistemi savunan, dolayısıyla da yermerkezli gezegen sistemi düşüncesinin yıkılışının ilk adımını oluşturan Narra-tioprima’yı yazarak bilim tarihinin dönüm noktalarından birinin yaşanmasına katkıda bulundu. Rhaeticus’ un kitabının beklenen olumsuz tepkileri çekmediğini gören Kopernik De revolutionibus’u yayıma hazırlamaya girişmiş ve 1540’ta basılması amacıyla Rhaeticus’a vermişti. Aristotelesçi bilim görüşünün yıkılışını da başlatan bu kitabın basımı Andreas Osiander adlı bir basımcı tarafından ancak 1543’te Kopernik’in yaşamının son günlerinde tamamlanabildi.
Rhaeticus’un özgün bilimsel çalışmalarının konusuysa trigonometriydi. Bu alandaki çalışmalarını da yine De revolutionibus’un trigonometriye ilişkin bölümüne dayandıran Rhaeticus, 1542’de yayımladığı De lateribus et angulis triangularum (“Üçgenlerin Kenar ve Açıları”) adlı çalışmada, yarıçapları yüz binden on milyona değin artırılan çemberlerde on dereceden bir dereceye değin azaltılan açıların gördüğü yaylara ilişkin yarıkirişlerin uzunluklarını içeren çizelgelere yer verdi. Gerçekte bir sinüs cetveli olan bu çalışma için olağanüstü bir çaba harcamak zorunda kalan Rhaeticus hesaplarını 1574’ten sonra L.Valentine Otho adlı genç bir matematikçinin yardımıyla tamamlamaya ve basıma hazırlamaya giriştiyse de bu amacını gerçekleştirecek kadar uzun yaşayamadı. Rhaeticus’un bugünün ölçüleriyle çok yetkin olmasa da o güne değin hazırlanmış en ayrıntılı trigonometri cetvelleri olduğu bilinen çalışmalarının bir bölümü Otho tarafından 1596’da, bir bölümü de Otho’nun ölümünün ardından 1613’te yayımlanmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Narratio prima, 1540, (“İlk Rapor”); De lateribus et angulis triangulorum, 1542, (‘ ‘Üçgenlerin Kenar ve Açılan”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi