PROKOFİYEV, Sergey (1891-1953)
SSCB’li besteci. Yeni klasik anlayışın ağırlık kazandığı yapıtlarıyla SSCB’nin önde gelen müzikçileri arasında yer almıştır.
Sergey Sergeyeviç Prokofiyev 23 Nisan 1891’de Ekaterinoslav bölgesinde Sontsovka köyünde doğdu, 5 Mart 1953’te Moskova’da öldü. İlk piyano derslerini annesinden aldı. Dokuz yaşındayken ilk opera denemesini gerçekleştirdi. 1902-1903 yıllarında dönemin bestecilerinden Reinhold Gliere’den edindiği bilgilerle bir senfoni, piyano için etüdler ve bir de opera besteledi. 1904’te St.Petersburg (bugün Leningrad) Konservatuvarı’na girdi. Nikolay Rimski-Korsakov, Anatoly Lyadov ve Nikolay Cerepnin’in öğrencisi oldu. On yıl süreyle komposizyon, piyano ve orkestra yöneticiliği öğrenimi gördü.
1914’te Re Bemol Majör Piyano Konçertosuyla Rubinstein Ödülü’nü kazandı, gene 1914’te, aynı yıl tanıştığı Rus Baleleri’nin yöneticisi Diaghilev’in önerisi üzerine İskit Süitini besteledi. Ama Diaghilev’in baleye uygun bulmaması sonucunda bu yapıtı bir konser süiti haline getirdi. Süitin 1916’da St. Petersburg’da Marynski Tiyatrosu’ndaki ilk çalmışı büyük bir tepkiyle karşılandı; eleştirmenler yapıtı kötü buldular. Prokofiyev, Diaghilev’le olan işbirliğini sonraki yıllarda da sürdürdü. Bu işbirliği sonucunda 1915’te The Buffoon (Soytarı) adlı bale gerçekleşti. Prokofiyev 1921’de de bu yapıtı senfonik süit biçimine dönüştürdü. 1915-1916 yıllarında Dostoyevski’nin aynı adlı yapıtından esinlenerek Igrog (Kumarbaz) operasını besteledi.
Ekim Devrimi
1917 Ekim-Devrimi’nin ilk günlerinde tamamladığı 41. Senfoni’sinde (Klasik Senfoni) biçim açısından Haydn’ın senfonilerinden yararlandı ve yapıtı yeni klasik (neo-klasik) bir anlayışla besteledi. Aynı yıl bir Sümer efsanesi üzerine bestelediği Seven, They are Seven (Yedidirler Yedi) adlı kantat ise biçim açısından modern armoni anlayışının ürünü oldu.
1918’de ABD’ye gitti, Nevv-York’ta kendi yapıtlarından oluşan bir piyano resitali verdi. Çalış tarzı çok beğenilmesine karşın aynı övgüler yapıtları için söz konusu olmadı. New-York’tan Chicago’ya geçti ve orda Uç Portakal için Aşk adlı operasını besteledi. 1920’de Paris’e yerleşti. 1925’te SSCB’nin sanayi alanındaki gelişmelerini konu alan Le pas d’acier (Çelik Ayak) balesini besteledi. 1927’de kendi yapıtlarını seslendirmek amacıyla SSCB’de bir konser turnesine çıktı. Bu turnelerini başka Avrupa ülkelerinde ve ABD’de de sürdürdü. Londra konserlerinde büyük başarı kazandı. 1930 ve 1933’te iki kez ABD’ye gitti. 1930’da bestelediği 4. Senfoni Boston Senfoni Orkestrası tarafından başarıyla seslendirildi.
1933’te SSCB’ye yerleşmeye karar verdi. Batı’da bestelemiş olduğu bazı yapıtlarının ülkesinde eleştirilmesi 19.yy Rus müziğinin geleneksel karakterine dönmesine neden oldu. Bu dönemdeki yapıtlarında geniş ve etkin bir melodi zenginliği görülür. 1936’da Romeo ve Juliet balesini besteledi. Aynı yıl ulusal temler üzerine yazdığı Rus Uvertürü adlı yapıtını tamamladı. Yine 1936’da bestelediği ve çocuklar için senfonik masal diye tanımladığı Peter ve Kurt SSCB’de ve Batı’da büyük bir ilgiyle karşılandı. 1938’de Ayzenştayn’ın Alekander Nevski adlı filmi için bir kantat besteledi.
II. Dünya Savaşı yılları
1939-1941 arasında Moskova Besteciler Birliği’nin ikinci başkanlığını yaptı. II.Dünya Savaşı sırasında 1941’de Almanlar’ın SSCB’ye yürümesi üzerine bir süre Moskova’dan ayrıldı. Bu arada Kafkas melodileri ve ritimleri üzerine araştırmalar yaptı, ülkesinin savaş çabaları ile ilgili yapıtlar besteledi. Ünlü balesi Cinderalla’yı (Külkedisi) tamamladı. 1944’te bestelediği 5.Senfoni dünya ölçüsünde ilgi uyandırdı. 1947’de tamamladığı 6.Senfoni ise ülkesinde “Batı biçimliliği” yaptığı görüşüyle eleştirildi.
1948’de SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi tarafından Şostakoviç, Miyaskovski ve Haçaturyan gibi bestecilerle birlikte yaratıcılıkta burjuva biçimciliği yapmak ve “halkçı olmayan eğilimler” taşımakla suçlandı.
1948, 1949 ve 1953’te Pravda gazetesinde bu suçlamaya yanıt niteliğinde çeşitli yazılar yazdı. 1953’te Merkez Komitesi eleştirilerini geri alarak Şostakoviç, Haçaturyan ve Prokofiyev’in, 20.yy’da SSCB’nin en önemli bestecileri olduklarını açıkladı.
Müziğinin niteliği
Prokofiyev ilk dönem yapıtlarının bazısında klasik, bazısında da modern armoniyi denemiş, her iki biçimde de başarılı yapıtlar vermiştir. Bu değişik biçim denemelerini son yapıtlarına dek sürdürmüş, çoğunlukla seçtiği, tonal ve modal armoniler olmuştur. Yoğun olmamakla birlikte kromatizme de yapıtlarında yer verilmiştir, izlenimcilik’ten (Empresyonizm) kaçınmış, yapıtlarında giderek yeni klasik anlayış ağırlık kazanmıştır. İlk piyano yapıtlarında kurallara başkaldıran denemeler yapmış, füg ve kontrpuan gibi yazı tarzlarım benimsememiştir. Piyano yapıtlarında, lirizme olan eğilimini dile getirmiştir. Zengin bir melodi yaratma yeteneği vardır. Birçok yapıtında bu melodileri, modern bir armoni anlayışıyla işlemiş ve müzik tarihinin önde gelen melodik yazı tarzını benimsemiş bestecileri arasında seçkin bir yer edinmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Senfoni: No. 1, (Klasik Senfoni), 1917; No. 2, 1924; No.3, 1928; No. 4, 1930; No. i, 1944; No.6, 1945-1947; No.7, 1951-1952. Konçerto: Re Bemol Majör Piyano Konçertosu, 1911; Re Majör Keman Konçertosu, 1916-1917; Çello ve Orkestra için Senfonik Konçerto, 1950-1952. Bale: The Buffoon, 1915, (Soytarı); Le pas d’acier, 1925, (Çelik Ayak); Romeo ve Juliet, 1936; Cinderel-la, 1940-1944, (Külkedisi). Opera: İgrog, 1915-1916, (Kumarbaz); Liubov k trem apelsinam, 1919, (Uç Portakal İçin Aşk); Obrutşemije ve monastyre, 1940, (Manastırda Nişan); 17oyna i mir, 1941, (Savaş ve Barış). Kantat: Seven, Theyare Seven, 1917, (Yedidirler Yedi); Alekander Nevski, 1938. Çeşitli: İskit Süiti, 1914; Rus Uvertürü, 1936; Peter ve Kurt, 1936.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi