PRELOG, Vladimir (1906 – 7 Ocak 1998, Zürih)
Hırvat asıllı İsviçreli kimyacı. Organik moleküllerin üçboyutlu yapısı ve katalizör enzimlerle hızlandırılan tepkimelerin stereokimyası üzerinde çalışmıştır.
23 Temmuz 1906’da, o zamanlar Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun yönetimi altında bulunan Bosna-Hersek’in başkenti Saraybosna’da (bugün Yugoslavya’da) doğdu. Üniversite öğrenimi için Çekoslovakya’ya giderek, Prag Teknik Üniversitesinden 1928’de kimya mühendisliği diplomasını, ertesi yıl fen doktorasını aldı ve 1935’e değin gene Prag’daki G.J.Driza Laboratuvarlarinda kimyacı olarak çalıştıktan sonra Yugoslavya’ya döndü. Zagreb Üniversitesi’ nin Kimya Bölümü’nde önce öğretim görevlisi, sonra doçent olan Prelog, 1941’de, Almanlar’ın Yugoslavya’yı işgali üzerine ülkesinden ayrılarak İsviçre’ye gitti ve 1942’de Zürich’teki Eidgenössische Technische Hoch-schule’nin (ETH) Organik Kimya Laboratuvan’nda öğretim kadrosuna katıldı. İsviçre uyruğuna geçerek 1947’de doçentliğe, 1950’de organik kimya profesörlüğüne, 1957’de de Organik Kimya Laboratuvarı’nın yöneticiliğine getirildiği bu kuruluştaki öğretim görevinden 1976’da emekliye ayrılmasına karşın, ETH’deki araştırmalarını 1985’te de sürdürmekteydi. Ayrıca Basel’deki CIBA-GEIGY Şirketi’nin yönetim kurulunda bulunan Prelog, 1961’de ABD Ulusal Bilimler Akademisi’nin, 1962’de Londra’daki Royal Society’nin, 1966’da SSCB Bilimler Akademisi’nin, 1981’de Fransız Bilimler Akademisi’nin üyeliğine seçilmiş, çalışmaları 1967’de Royal Society’nin Davy ve Alman Kimya Birliği’nin Hoffmann madalyalarıyla, 1975’teComforth ile bölüştüğü Nobel Kimya Ödülü’yle, Japonya’nın “Yükselen Güneş” ve Yugoslavya’nın “Yıldız” nişanlarıyla ödüllendirilmiştir.
Prelog’un, hidrokarbonlar ve alkaloitler üzerinde yaptığı ilk çalışmaları ilgisini stereokimyaya yöneltti; bu ilgiden, kinin ile stereoizomerlerinin üçboyutlu uzaydaki bağıl ve mutlak yerleşimlerini konu alan klasik çalışması doğdu. 1953’te, alkol atrolaktatlarının sentezi sırasında, alkollerin mutlak yerleşiminin belirlenmesinde büyük yararı olan ve bugün “Prelog kuralı” olarak bilinen önemli bir genellemeye varması, doğal ürünlerden birçoğunun üçboyutlu yerleşim düzenini tanımlama olanağı verdi. Aynı yıllarda, bir atomun ya da bir atom grubunun, dört ya da beş karbon atomunu atlayarak uzaydaki en yakın konuma yerleşmek üzere halka içinde göç ettiği “halka ötesi tepkimeler”i tanımladı. İngiliz kimyacılar R.S.Cahn ve C.K.Ingold ile ortak çalışmaları sonucunda, stereoizomerleri adlandırmak için bir sistem geliştiren, çok ender görülen özel simetri özellikleri taşıyan pek çok molekülün sentezini gerçekleştiren ve doğal ürünlerin kimyasına duyduğu derin ilgiyi son yıllarda antibiyotiklere yönelten Prelog’un çalışması, moleküllerin üçboyutlu yapısını araştıran stereokimyayı sağlam matematiksel temeller üzerine oturtmayı amaçlar.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi