RANKINE, William John Macquorn (1820-1872)
İskoç, mühendis ve fizikçi. Termodinamik ve mekanik alanlarındaki kuramsal katkılarıyla tanınmıştır.
5 Temmuz 1820’de Edinburgh’da doğdu, 24 Aralık 1872’de Glasgow’da öldü. 16 yaşma değin inşaat mühendisi olan babasının gözetiminde özel öğretmenler tarafından eğitildikten sonra felsefe öğrenimi görmek üzere Edinburgh Üniversitesi’ne girdi. Ancak babasının mesleğine duyduğu ilgi nedeniyle 1838’de öğrenimini yarıda bıraktı ve İrlanda’da çeşitli demiryolu, baraj ve direnaj projelerinde çalışarak mühendislik alanında kendini yetiştirdi. 1842’de Iskoçya’ya dönünce mühendislik işlerinin yanı sıra, kuramsal çalışmalara da girişti ve resmi bir öğrenim görmediği halde özellikle mekanik alanındaki bilimsel katkıları nedeniyle 1853’te Royal Society’ ye seçilmeyi, 1855’te de Glasgow Üniversitesi!nde inşaat mühendisliği ve mekanik profesörlüğüne atanmayı başardı.
Mühendislik ve mekaniğe ilişkin konulardan termodinamiğe dek yayılan bir alanda önemli kuramsal katkıları bulunan Rankine, önceleri araştırmalarını demiryolu döşemeciliği üzerinde yoğunlaştırarak, raylarda ani kırılmalara yol açan metallerin yorulması kavramını ortaya attı, ray yapımına, eğimli ve kıvrımlı arazilerde ray döşenmesine ilişkin yeni yöntemler geliştirdi.
Rankine fizik alanına yöneldiği 1850’lerin başında ısı makinelerinin verimi sorununu ele aldı ve özellikle Fransız fizikçi S.Carnot’nun, ideal bir ısı makinesine ilişkin olarak önerdiği çevrimi inceledi. Carnot makinesinin verim fonksiyonunu kurdu ve Carnot yasası olarak da tanınan termodinamiğin ikinci yasasım Clausius’unkine benzer bir yöntemle kanıtladı. Buradan ısı kuramına geçen Rankine, 1853’te enerjiyi, maddelerin durumlarını değişikliğe uğratan “gerçek (ya da duyumsanabilir) enerji” ile, herhangi bir değişiklikte kaybolan asıl enerjinin yerini alan “potansiyel (ya da gizil) enerji” olarak ikiye ayırdı ve bu iki enerji türünün toplamının sabit olduğunu öne sürdü. Böylece tüm fiziksel olguları kuvvet ve hareket kavramlarından çok ısı, devinim durumundaki maddenin canlı gücü gibi kinetik enerjilerle, yerçekiminin mekanik gücü, statik elektrik gibi potansiyel enerjilerdeki dönüşümlerle açıklamaya yönelerek enerjetik biliminin temellerini attı. Ayrıca, ideal bir ısı makinesi için artık buharın soğutucu bir ortamdan geçirilerek yeniden kazana pompalanmasını temel alan“Rankine çevrimi”-ni geliştirerek, güç merkezleri tasarımları için yeni olanaklar sağladı.
Sürdürdüğü hidrodinamik araştırmaları sonucunda yeni gemi tasarımları ve mutlak sıfırdan başlayarak Fahren-heit derecelerine bölünmüş bir sıcaklık ölçeği geliştiren Rankine’in kuramsal yapıtları ve ders kitapları, bugün bile mühendislik eğitiminin başyapıtları arasında sayılmaktadır.
YAPITLAR (başlıca): A Manualof AppliedMechanics, 1858, 1921, (21. baskı), (“Uygulamalı Mekanik El Kitabı”); A Manual of the Steam Engine and Other Prime Movers, 1859, 1908, (17.baskı), (“Buhar Makinesi ve Diğer Birincil Hareketlendiriciler El Kitabı”); A Mannualof CivilEngineering, 1862, 1911, (24. baskı), (“İnşaat Mühendisliği El Kitabı”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi