PUGAÇOV, Yemelyan İvanoviç (1742-1775)
Rus köylü önderi. 1773-1775 arasındaki büyük köylü ayaklanmasına önderlik etmiştir.
Doğum tarihi kesin değildir. Bazı kaynaklar doğum tarihini 1726 olarak da vermektedir. Ural bölgesindeki Zimoveyskaya köyünde doğdu, 22 Ocak 1775’te Moskova’da öldü. Don Kazakları’ndan olan Pugaçov, eğitim görmedi. 1763’te askere alınarak Yedi Yıl Savaşı’nın (1756-1763) son çarpışmalarına katıldı; 1764’te Rus ordusuyla birlikte Polonya’da bulundu ve 1770’te Osmanlılar’a karşı savaştı. Bu savaşta sakatlandığı için kısa bir süre izinli sayıldı. Ancak izninin bitiminde orduya dönmeyi reddettiği için tutuklandıysa da kaçmayı başardı; yaşamının sonuna değin “kaçak” olarak yaşadı.
Pugaçov’un yaşadığı II. Katerina döneminde, soylulara yeni ayrıcalıklar tanınarak yeni kazanılan topraklarda da toprak köleliği (serflik) yaygınlaştırılmış, Dinyepr, Don, Ural ve Volga bölgelerindeki Kazaklar’ ın yerel özerkliklerine ilişkin ayrıcalıklar kaldırılmış, zengin Kazaklar’a toprak kölesi sahibi olma hakkı tanınırken, yoksul Kazaklar, ağır askeri yükümlülükleri de olan toprak köleleri konumuna düşürülmüştü. Sibirya, Kırım gibi merkeze uzak bölgelerde de kolonizasyon (boş toprakların tarıma açılması ve yeni yerleşimlerin kurulması) hareketi, Ruslaştırma siyasetiyle birlikte yürütülüyordu.
1760’larda II. Katerina toprak köleleri dışındaki toplumsal kesimlerin temsilcilerinin katıldığı bir meclis toplamış, yeni hukuksal düzenlemelere girişmişti. 1762’de soyluların, merkezi hükümete karşı zorunlu hizmetlerinin kaldırılması köylülerin ezici bir çoğunluğunu oluşturan toprak kölelerinde de soylulara karşı kendi yükümlülüklerinin hafifletileceği umudunu doğurmuştu. Değişik halklar ve göçebe topluluklar da eski görece özerkliklerine kavuşma mücadelesi içindeydiler. 1762-1769 arasında yaklaşık 150.000 köylünün katıldığı bir ayaklanma dalgası gerçekleşmiş, 1772’de Ural bölgesindeki büyük bir Kazak ayaklanması kanlı bir biçimde bastırılmıştı.
Böyle bir ortamda Pugaçov, 1762’de ölen, ancak halkın büyük çoğunluğunun ölümüne inanmadığı, çar III. Pyotr olduğunu öne sürerek, Eylül 1773’te çariçe II. Katerina’ya karşı Ural bölgesindeki Don Kazakları arasında bir ayaklanma başlattı. Seksen kişiyle başlayan ayaklanma değişik yörelerdeki toprak kölelerinin ve işsizlerin de katılmasıyla kısa bir sürede hızla yaygınlaştı. Toprak köleliğinin kaldırıldığını ilan eden Pugaçov, önce Ural bölgesinin çok önemli bir sanayi ve ticaret merkezi olan Orenburg kentini ele geçirdi. Bunun üzerine Volga Irmağı kıyısındaki köylüler de ayaklanarak Pugaçov’ın güçlerine katıldılar. II. Katerina Ocak 1774’te yirmi beş bin kişilik bir güce erişen ayaklanmacıların üstüne general Bibikov komutasında bir ordu göndermek zorunda kaldı. Bibikov, Orenburg yakınlarında Pugaçov’u yenilgiye uğrattıysa da, Pugaçov, güçlerini toplayarak Temmuz 1774’te Kazan kentini ele geçirdi. Yeni güçler toplamak amacıyla Volga Irmağı’nı aşarak Don Kazaklan’na ulaştı, Saratov ve Çariçin (bugün Volgograd) kentlerini de ele geçirdi. Bu sırada Moskova’nın çok yakınındaki Nijniy-Novgorod’da (bugün Gorki) da büyük bir köylü ayaklanması başladı.
Pugaçov, 3 Eylül 1774’te general Suvorov komutasındaki bir orduya yenilince, saklanmak ve yeni güçler toplamak için yeniden Kazaklar’ın arasına karıştı. Ancak, onun amaçlarına karşı olan bir grup Kazak tarafından yakalanarak yetkililere teslim edildi. Zincirlere bağlı olarak Moskova’ya götürülen Pugaçov, ölüme mahkûm edildi ve büyük bir izleyici kitlesinin önünde boynu vurularak öldürüldü.
1773-1775 arasında süren ve Rusya’nın çeşitli bölgelerindeki köylü ayaklanmalarının da kıvılcımı olan Pugaçov Ayaklanması, 18. yy’m en büyük köylü ayaklanmalarından biri sayılmaktadır. Toprak köleliğinin kaldırılması ve Rusya’da yaşayan farklı etnik kökenli halklara özerklik verilmesi istemlerinin iç içeliği, Pugaçov Ayaklanması’nm kitlesel, uzun süreli ve soylu büyük toprak sahiplerine dayanan II. Katerina yönetimini sarsıcı olmasını sağlayan önemli etmenler olmuştur.
• KAYNAKLAR: A. Gessinoviç, Pugaçef Ayaklanması, 1969.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi