PREOBRAJENSKİ, Yevgeni Alekseyeviç (1886-1937)
SSCB’li iktisatçı ve siyaset adamı. İlkel Sosyalist Birikim kuramıyla tanınmıştır.
Orel Eyaletinde doğdu, 1937’de öldü. Bir papazın oğluydu. Ortaöğrenimi sırasında sosyalist düşünceleri içeren kitapları okumaya ve devrimci siyasi etkinliklere katılmaya başladı. 1903’te RSDİP’ye (Rusya Sosyal Demokrat işçi Partisi) katıldı ve Bolşevikler’in yandaşı oldu. Bryansk, Perm ve Urallar’da parti çalışmaları içinde yer aldı; bu nedenle birkaç kez tutuklandı. 1918’de Moskova’ya giderek Buharin’in çevresinde toplanan parti çizgisinin solundaki genç partili aydınların arasına katıldı.
Mart 1919’da İç Savaş’ın doruğunda RSDİP’nin Mil. Kongre’si toplanmış partinin adı RKP(B) (Rusya Komünist Partisi-Bolşevik) olarak değiştirilmiş ve yeni bir parti programı benimsenmişti. Kongreden iki ay sonra Buharin ile Preobrajenski yeni parti programına ilişkin görüşlerini içeren Azbuka Kommunizma’yı (Komünizmin Alfabesi) yazdılar. 1920’de yayımlanan bu kitabın önsözünde, kitaplarının tüm Komünistler’in bilmesi gereken bilgileri içeren temel bir ders kitabı niteliğinde olduğunu belirten yazarlar, parti programından II. ve III. enternasyonallere, kapitalist düzenin çözümlenmesinden Rusya somutunda her türlü örgütlenmenin nasıl olması gerektiğine, Komünizm’in amaç ve araçlarına ilişkin pek çok konuda düşüncelerini sergilediler.
Buharin’le birlikte Pravda yazı kurulunda da çalışmakta olan Preobrajenski, Mart 1920’deki IX. Kongre’de Merkez Komitesi’nin üç kişilik sekreter grubuna seçildi. Iç Savaş ve aşırı enflasyon koşullarında 1919’da benimsenmek zorunda kalınan, tarım ürünlerinin zoralımına, mübadelede takas usulüne başvurulmasına, tüm işletmelerin kamulaştırılarak işçilerin örgütlenmesinin ve çalışmasının bir seferberlik düzeninde yapılmasına dayanan Savaş Komünizmi politikalarım, geleceğin sosyalist düzenini kurmakta başlıca araç olarak gören Preobrajenski, 1921’de Troçki ve Buharin’le birlikte sendikalarla ilgili tartışmada Lenin’e açıkça karşı çıktı. Bu grup, sendikaların üretici birliklerine dönüştürülerek devletin bir parçası durumuna getirilmesini, bunun için de işçilere savaştaki gibi zorunlu seferberlik durumunun uygulanmasını istiyordu. Mart 1921 ‘deki X. Kongre’de Lenin’in önerisi büyük bir çoğunlukla kabul edilerek sendikaların devletten bağımsız olması, işçilerin zorla değil ikna edilerek örgütlenmesi ve ekonominin kimi kesimlerinde devlet denetimini azaltan, zoralımlar yerine aynî vergi getiren daha yumuşak Yeni İktisat Politikası’nın (NEP) benimsenmesinin ardından, Preobrajenski ve iki arkadaşı Merkez Komite’deki sekreterlik görevine yeniden seçilmediler. NEP’e şiddetle karşı çıkan Preobrajenski, 1922’de on yıl sonra sosyalizmin NEP’e üstün geleceğini düşlediği koşullarda vereceği hayali konferansları içeren Ot Nepa k Sotsializmu yayımladı. Bu yıllarda NEP’i savunan Buharin’le arası açıldı. 1923’te NEP’e karşı 46’lar Bildirisi’ni imzaladı ve bu tarihten sonra muhalefet hareketinin içinde yer aldı.
Preobrajenski’nin bir iktisatçı olarak kendini göstermesi 1924’te Komünist Akademi’de okuduğu “Sosyalist Birikimin Temel Yasası” bildirisi nedeniyledir. Bu bildiride Preobrajenski, SSCB’de büyük ölçekli sanayiin ancak kırsal kesimdeki küçük üreticilerin fazla ürününe devletin el koymasıyla finanse edilebileceğini savunmuştur. Dalıa sonra bu tezini İ920’de yayımladığı Novaya Ekonomika (“Yeni Ekonomi”) kitabında geliştirmiştir.
Aralık 1927’cte part i içi muhalefetin diğer önde gelen kişileriyle birlikte partiden çıkarılan ve Sibirya’ya sürülen Preobrajenski’nin, 1928’de başlatılan sanayi atılımının sonuçlarından etkilendiğini açık etmesi üzerine 1929’da Moskova’ya dönmesine izin verildi ve yeniden partiye alındı. 1934’deki XVII. Kongre’de özeleştirisini yapmasına karşın 1935’te tutuklandı. Ikı yıl sonra da ölüm nedeni bilinmeksizin öldü.
• YAPITLAR (başlıca): A/.huka Kommunizma (Buharin ile), 1920, (Komünizmin Alfabesi); Ot Nepa k Sotsializmu, 1922; Novaya Ekonomika, 1926, (“Yeni Ekonomi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi